×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Uzależnienie od nikotyny


Katedra Psychologii Klinicznej
Wydział Psychologii UW

Aspekty medyczne uzależnienia od nikotyny

Zespół uzależnienia od nikotyny (tytoniu) to choroba, którą opisano w klasyfikacji ICD-10. Podobnie jak inne uzależnienia ma ona charakter przewlekły i nawracający. To oznacza, że raz wykształcona zależność od nikotyny związana jest ze zmianami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, czego efektem jest występowanie zespołu abstynencyjnego w sytuacji zaprzestania palenia i dużego ryzyka powrotu do palenia, nawet wiele lat po jego zaprzestaniu.


Fot. pixabay.com

Medyczne konsekwencje palenia tytoniu

Nikotyna jest tylko jednym z około 4000 związków obecnych w dymie tytoniowym. Do najgroźniejszych konsekwencji medycznych palenia tytoniu można zaliczyć:

  • wzrost ryzyka zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego (np. zawał mięśnia sercowego, choroba niedokrwienna, udar mózgu),
  • zachorowania na nowotwory złośliwe (np. rak płuca, krtani, jamy ustnej i gardła, pęcherza moczowego, miedniczek nerkowych, trzustki, szyjki macicy),
  • wystąpienia chorób układu oddechowego (np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc [POChP]; zob. Przyczyny POChP),
  • wystąpienia niepłodności oraz zaburzeń w przebiegu ciąży (np. poronień, małej wagi urodzeniowej noworodków).

Warto przy tym zaznaczyć, że także bierny kontakt z dymem tytoniowym (tzw. bierne palenie) wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zarówno zachorowalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, jak i nowotwory złośliwe. Choroby, takie jak POChP czy rak płuca, występują praktycznie wyłącznie u osób narażonych na kontakt z dymem tytoniowym, dlatego nazywamy je odtytoniowymi. Jednocześnie śmiertelność z ich powodu jest bardzo duża, a to ze względu na skuteczność dostępnych terapii, które często pozwalają jedynie na zatrzymanie lub spowolnienie rozwoju choroby, nie zaś na całkowite wyleczenie.

Nikotyna substancją uzależniającą

Nikotyna to substancja psychoaktywna. Oznacza to, że ma ona zdolność oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy i odpowiada za wystąpienie uzależnienia fizycznego. Każdy człowiek od chwili urodzenia posiada receptory nikotynowe, przez które ta substancja stymuluje ośrodkowy układ nerwowy. Nikotyna wpływa na pobudzenie organizmu i podwyższenie ciśnienia tętniczego. W wyniku palenia tytoniu receptory nikotynowe są regularnie drażnione, a osoba paląca przyzwyczaja się do efektów działania tej używki. Po pewnym czasie odczuwa ona satysfakcjonujący poziom pobudzenia i koncentracji jedynie wtedy, gdy dostarczy sobie kolejną dawkę nikotyny, sięgając po następnego papierosa. Co ważne, mechanizm uzależnienia nie sprawia, że osoba paląca łatwiej się koncentruje na wykonywanych zadaniach, czy jest bardziej zmobilizowana do działania. Aby odczuć poziom pobudzenia i koncentracji porównywalny z niepalącymi, musi regularnie przyjmować kolejne dawki nikotyny. Istotne jest to, że z punktu widzenia oddziaływania nikotyny na ośrodkowy układ nerwowy, nie ma ona właściwości uspokajających, a – przeciwnie – jest substancją pobudzającą!

Typowe dla receptorów nikotynowych jest zwiększanie się ich liczby w ośrodkowym układzie nerwowym w miarę coraz częstszego ich drażnienia przez kolejne dawki omawianej substancji. Tym samym, aby pobudzić je w równym stopniu, z czasem osoba uzależniona musi dostarczać organizmowi coraz większych dawek nikotyny. Jest to klasyczne błędne koło mechanizmu uzależnienia fizycznego, w którym z każdym następnym wypalonym papierosem zwiększa się ilość nikotyny, jaką trzeba przyjąć kolejnym razem, by osiągnąć podobny poziom pobudzenia i koncentracji.

Zależność psychiczna od nikotyny

Poza zależnością fizyczną od nikotyny występuje zależność psychiczna, która jest wynikiem powtarzania swoistego „rytuału” palenia. Jeśli osoba uzależniona sięga po papierosa w sytuacjach, w których czuje się niekomfortowo, niepewnie, przeżywa stres lub napięcie, wówczas palenie może zacząć kojarzyć z metodą samouspokojenia. Niestety, ze względu na pobudzające działanie nikotyny, jest to nieskuteczna forma rozładowania napięcia. Jednakże sam rytuał palenia papierosa pozwala w pewnym stopniu odwrócić uwagę od źródła stresu, co może złudnie przynosić osobie uzależnionej ulgę.

Abstynencja nikotynowa

Zależność fizyczna od nikotyny objawia się głównie w sytuacjach, gdy osoba uzależniona nie przyjmie kolejnej dawki tej substancji (np. nie zapali papierosa). Wówczas stale aktywne u palaczy receptory nikotynowe nie zostają pobudzone, a to powoduje wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego. Objawów tego zespołu doświadcza się najczęściej w następujących sytuacjach: świadome zaprzestanie palenia tytoniu w celu rzucenia palenia, niemożność palenia podczas długiego lotu, pobyt w szpitalu. Do najczęstszych jego objawów w przypadku uzależnienia od nikotyny można zaliczyć m.in.:

  • głód nikotynowy (silną potrzebę sięgnięcia po papierosa),
  • rozdrażnienie,
  • irytację,
  • niepokój,
  • spadek koncentracji uwagi,
  • zmęczenie,
  • zaburzenia snu (zazwyczaj bezsenność),
  • zaburzenia apetytu (zwykle jego zwiększenie).

Pierwsze objawy abstynencji nikotynowej mogą wystąpić już kilka godzin po wypaleniu ostatniego papierosa.

Zastosowanie nikotyny w leczeniu uzależnienia

W procesie rzucania palenia można zastosować środki farmakologiczne, które służą zmniejszeniu niedogodności związanych z objawami abstynencyjnymi oraz kontrolowaniu „wyciszenia” aktywności receptorów nikotynowych. Do preparatów takich można zaliczyć czystą nikotynę podawaną jako element nikotynowej terapii zastępczej (NTZ). Jej przyjmowanie ogranicza szkodliwość palenia tytoniu i umożliwia stopniowe zaprzestanie dostarczania nikotyny organizmowi. Nikotyna zawarta w preparatach takich jak: gumy, pastylki do ssania, plastry lub inhalatory, pozwala osobom uzależnionym skuteczniej zaprzestać palenia. Takie preparaty pomagają też zmniejszać systematycznie i w sposób zaplanowany ilość nikotyny dostarczanej organizmowi. Dzięki temu wyciszanie receptorów nikotynowych trwa dłużej, a objawy abstynencji nikotynowej są dla pacjenta mniej dotkliwe. Z czasem dawka nikotyny dostarczanej w nikotynowej terapii zastępczej jest coraz mniejsza, aż ostatecznie preparaty te zostają całkowicie odstawione, co jest równoznaczne z zakończeniem procesu leczenia uzależnienia od tytoniu. Istotną przewagą nikotynowej terapii zastępczej nad innymi preparatami medycznymi wykorzystywanymi w leczeniu uzależnienia od nikotyny jest ich dostępność bez recepty oraz łatwość dobrania odpowiedniej dawki i samodzielnego stosowania. W razie niejasności pacjentowi może służyć pomocą farmaceuta lub lekarz.

Pozostałe preparaty zarejestrowane w Polsce w celu leczenia osób uzależnionych od tytoniu to dostępne na receptę leki zawierające takie substancje czynne, jak bupropion czy wareniklina; jedynie cytyzyna jest dostępna bez recepty. W ich składzie nie ma nikotyny – są inne substancje chemiczne, które wykazują wysoką zdolność blokowania i wyciszania receptorów nikotynowych, a ponadto mogą ograniczyć pogorszenie nastroju, zwiększyć jakość snu lub zmniejszyć apetyt w trakcie rzucania palenia. Ich dobór i dawkowanie ustala zawsze lekarz.

05.07.2021
Zobacz także
  • Czy w starszym wieku warto zerwać z nałogiem palenia?
  • Metody walki z nałogiem palenia tytoniu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta