×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Depresja okołomenopauzalna

lek. Paweł Brudkiewicz
Specjalista psychiatra
NZOZ Centrum Dobrej Terapii (www.centrumdobrejterapii.pl)
Redaktor Naczelny MP Psychiatria

Menopauza (okres przekwitania, klimakterium) to zazwyczaj naturalny proces biologiczny, w przebiegu którego u kobiet (w wieku około 45–50 lat) dochodzi do zmniejszenia i ostatecznie zatrzymania produkcji estrogenów, co wiąże się początkowo z nieregularnym występowaniem cyklów miesiączkowych, aż do ich ostatecznego zatrzymania.


Fot. pixabay.com

Główne objawy menopauzy to uderzenia gorąca i poty nocne. Ponadto mogą wystąpić m.in.: uczucie zmęczenia i apatii, obniżenie nastroju, drażliwość, nerwowość, osłabienie zdolności do koncentracji uwagi i zapamiętywania, zaburzenia snu, suchość w pochwie, trudności we współżyciu, osłabienie libido, wysiłkowe nietrzymanie moczu. Nasilenie i czas trwania tych dolegliwości są różne. Mogą się ujawnić już około 5 lat przed menopauzą i trwać nawet do 5 lat po menopauzie.

U części z tych kobiet rozwija się również depresja, a zarówno doświadczenie kliniczne, jak i wyniki wielu badań wskazują na częstsze występowanie tego zaburzenia u kobiet w wieku okołomenopauzalnym niż w populacjach kobiet przed i po menopauzie. Obecnie pojawienie się i/lub nasilenie objawów depresyjnych w okresie okołomenopauzalnym wiąże się z wahaniami stężeń estrogenów, ale też ze zmianami w obszarach życia rodzinnego, zawodowego i społecznego, a także tymi dotyczącymi obrazu własnego ciała i poczucia kobiecości. Okres ten sprzyja ponadto zaostrzeniu i/lub nawrotowi wcześniej rozpoznanej depresji, również tej, która występuje w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Objawy depresyjne są w tym okresie źródłem szczególnego cierpienia, charakteryzują się swoistym obrazem klinicznym i mogą wymagać odmiennego postępowania niż depresja u kobiet w innych grupach wiekowych. Depresja występująca w okresie okołomenopauzalnym wpływa niekorzystnie na jakość życia i funkcjonowanie kobiet.

Jaka jest częstość występowania depresji okołomenopauzalnej?

Ocenia się, że ryzyko depresji u kobiet w okresie menopauzy jest około 2–5 razy większe niż w okresie przed rozpoczęciem się zmian menopauzalnych i po zakończeniu menopauzy. W badaniach odnotowano, że około połowa tych pierwszych uważa się za depresyjne; mniej więcej tyle samo kobiet zgłasza takie objawy, jak rozdrażnienie, smutek, lęk, bezsenność czy zaburzenia pamięci. Rozwinięcie się depresji wymagającej farmakoterapii zależy też prawdopodobnie od wieku, w którym u kobiety wystąpi menopauza – jest ona częstsza w przypadku, gdy objawy klimakterium występują przed 45. rokiem życia (10–15%), rzadziej natomiast dotyczy kobiet z menopauzą rozpoczynającą się w wieku 48 lat lub później (5–6%). Istnieją też dane wskazujące na częstsze stwierdzanie depresji wśród kobiet przechodzących menopauzę pooperacyjną.

Kiedy ryzyko wystąpienia depresji okołomenopauzalnej jest większe?

Ryzyko wystąpienia depresji okołomenopauzalnej jest większe u kobiet, u których wcześniej rozpoznano zaburzenia depresyjne wymagające stosowania leków przeciwdepresyjnych. Wśród innych czynników ryzyka wymienia się: zespół napięcia przedmiesiączkowego (premenstrual syndrome – PMS), depresję w czasie ciąży albo w okresie poporodowym, stany dysforyczne wywołane przyjmowaniem doustnych leków antykoncepcyjnych, smutek poporodowy (postpartum blues, baby blues).

Ryzyko depresji w omawianym okresie jest również większe w związku z nasilonym negatywnym przeżywaniem zmiany stylu życia w obszarze macierzyństwa, życia rodzinnego, zawodowego, płodności, sprawności i atrakcyjności fizycznej oraz u kobiet, które nadmiernie martwią się o innych.

Jakie są objawy depresji okołomenopauzalnej?

Kobiety cierpiące na depresję okołomenopauzalną często w pierwszej kolejności doświadczają dolegliwości somatycznych (najczęściej bólowych i związanych z samą menopauzą). Wśród zgłaszanych objawów psychopatologicznych wymienia się niepokój, rozdrażnienie, gorszy nastrój (smutek, zniechęcenie, pesymizm), objawy lękowe i pogorszenie jakości snu oraz zaburzenia apetytu (zwiększenie lub zmniejszenie). Kobiety te skarżą się również na subiektywnie bardziej odczuwane uderzenia gorąca podczas snu. Należy jednak pamiętać, że zakłócenia snu w okresie menopauzy mogą być też związane z leżącymi u ich podłoża zaburzeniami snu (takimi jak zespół niespokojnych nóg lub zespół bezdechu śródsennego) albo z objawami lękowymi. Tymczasem wiadomo, że kobiety cierpiące na przewlekłą bezsenność obciążone są większym ryzykiem rozwoju depresji. Gdy ta ostatnia wystąpi u kobiety w okresie okołomenopauzalnym, często sprawia, że nasilenie objawów menopauzalnych w porównaniu z odczuwanym przez kobiety, które nie doświadczają wtedy depresji, jest większe.

Objawy te należy różnicować z symptomami niedoboru estrogenów, co podkreśla znaczenie współpracy między ginekologiem i psychiatrą.

Jak lekarz ustala rozpoznanie?

Rozpoznanie depresji okołomenopauzalnej opiera się głównie na dokładnie zebranym wywiadzie psychiatrycznym dotyczącym obecnego samopoczucia, ale też uwzględniającym wcześniejsze epizody zaburzeń nastroju i ewentualne inne kryzysy psychiczne. Konieczne jest wykluczenie somatycznych przyczyn wystąpienia objawów depresyjnych, dlatego często ważne są wyniki odpowiednich badań zlecanych przez lekarza ogólnego. Przydatne też bywają konsultacje ginekologiczne i endokrynologiczne, z ewentualnymi stosownymi specjalistycznymi badaniami. W wybranych przypadkach zaleca się przeprowadzenie testów psychologicznych.

Rozpoznanie depresji okołomenopauzalnej bywa trudne ze względu na to, iż zazwyczaj kobiety na nią cierpiące skarżą się głównie na objawy somatyczne menopauzy, pomijając równocześnie (z różnych powodów) przeżywane trudności psychologiczne i emocjonalne. Czasami po prostu nie są świadome, że smutek, zniechęcenie, męczliwość i inne objawy depresji są stanami nieprawidłowymi, w przypadku których możliwe jest skuteczne leczenie. A czasami na przeszkodzie stoi wstyd, brak wsparcia bliskich i bezradność, która sama w sobie może być objawem depresji.

Dlatego to tak ważne, aby w okresie przejściowym, jakim jest menopauza, kobiety miały zapewnione zrozumienie i wsparcie ze strony bliskich i przyjaciół oraz aby w trakcie wizyt u ginekologa czy lekarza podstawowej opieki zgłaszały swoje niepokoje dotyczące samopoczucia psychicznego. To zwiększa szansę na skierowanie do psychiatry, a tym samym na prawidłowe rozpoznanie i leczenie.

Kiedy należy się zgłosić do psychologa/psychiatry?

W sytuacji, gdy wyniki badań przeprowadzanych z powodu dolegliwości okołomenopauzalnych przez lekarza podstawowej opieki czy ginekologa nie zapewniają pełnego wyjaśnienia przyczyn gorszego samopoczucia i wdrożenia skutecznego postępowania, należy rozważyć konsultację u psychologa lub psychiatry. Jest to o tyle ważne, iż obecnie dysponujemy bezpiecznymi i skutecznymi sposobami leczenia depresji, również tej, która występuje w okresie menopauzy.

Konsultacja u psychologa lub psychiatry jest wskazana wtedy, gdy wystąpi kilka z poniższych objawów i trwają one dłużej niż 2 tygodnie:

  • utrwalony smutek, pesymistyczne myślenie, zniechęcenie,
  • nadmierny apetyt lub jego brak,
  • bezsenność lub nadmierna senność w ciągu dnia,
  • drażliwość, niepokój psychiczny i ruchowy lub bezczynność i apatia,
  • niechęć do rzeczy, które do tej pory sprawiały przyjemność,
  • brak energii i męczliwość,
  • zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi,
  • trwałe poczucie niższej wartości, utraty znaczenia i godności,
  • myśli o odebraniu sobie życia, o śmierci, próby samobójcze (wskazanie bezwzględne).

Na czym polega leczenie?

Leczenie kobiet, u których wystąpiła depresja okołomenopauzalna, powinno w optymalnych warunkach być prowadzone przez ginekologa i psychiatrę współpracujących ze sobą i wówczas może ono obejmować hormonalną terapię zastępczą (najczęściej są to preparaty zawierające estrogeny podawane doustnie, dopochwowo, przezskórnie lub domięśniowo) często w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi (zwykle z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). Współpraca lekarzy obu tych specjalności ma znaczenie nie tylko na etapie wdrażania leczenia, ale jest również istotna w związku z koniecznością monitorowania efektów terapii i nasilenia ewentualnych działań niepożądanych związanych ze stosowaniem preparatów hormonalnych i leków psychotropowych.

Eksperci uważają, że zalecanie hormonalnej terapii zastępczej (estrogenowej) kobietom z objawami menopauzy jest uzasadnione, pod warunkiem braku związanych z nią czynników ryzyka, takich jak choroba sercowo-naczyniowa i rak piersi. Ponadto decyzja o wdrożeniu tej terapii powinna być podjęta po porozumieniu z opiekującym się pacjentką lekarzem ogólnym, z uwzględnieniem czynników ryzyka oraz potencjalnych korzyści związanych z takim postępowaniem.

Zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej może zmniejszyć nasilenie uderzeń gorąca i korzystnie wpłynąć na sen, a u niektórych kobiet może też zmniejszyć nasilenie objawów depresyjnych. Wprawdzie postępowanie to nie ma samo w sobie typowego działania przeciwdepresyjnego, ale poprzez zwiększenie aktywności neuroprzekaźników może: pozytywnie wpłynąć na nastrój, zmniejszyć nasilenie objawów somatycznych menopauzy, zwiększyć zdolność do koncentracji uwagi, poprawić pamięć oraz jakość snu. U niektórych kobiet wskazane może być łączenie leczenia hormonalnego i stosowania leków przeciwdepresyjnych.

Wyniki badań przemawiają za tym, że podawanie estrogenów pacjentkom chorym na depresję oporną na leczenie poprawia skuteczność włączonej wcześniej terapii przeciwdepresyjnej. Wówczas istnieje szansa na szybsze wystąpienie odpowiedzi terapeutycznej, bez konieczności zwiększenia dawki leku przeciwdepresyjnego (co ogranicza ryzyko pojawienia się działań niepożądanych). Eksperci zalecają również prowadzenie higienicznego trybu życia, aktywność fizyczną oraz prawidłowe odżywianie się. U niektórych pacjentek wskazana może być także psychoterapia (wspierająca lub poznawczo-behawioralna). U kobiet, które nie decydują się na przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych, można rozważyć wdrożenie preparatów dziurawca zwyczajnego, ale należy pamiętać, że preparatów tych nie powinno się stosować bez konsultacji z lekarzem, jeśli jest się już w trakcie terapii innymi lekami. Odnotowano też, że zwiększona ekspozycja na światło u części starszych kobiet zapewnia poprawę w zakresie snu i nastroju, choć nie ma pewności, na ile metoda fototerapii jest przydatna u tych cierpiących na depresję okołomenopauzalną.

Kobiety w okresie okołomenopauzalnym obciążone są szczególnie dużym ryzykiem wystąpienia pierwszego epizodu depresji lub nawrotu tej choroby. Istnieją obecnie skuteczne metody terapeutyczne, które pozwalają poprawić samopoczucie oraz jakość życia kobiet doświadczających depresji. Optymalnym postępowaniem jest współpraca ginekologa, psychiatry i lekarza pierwszego kontaktu, uzupełniona odpowiednim wsparciem bliskich i ich zrozumieniem.


Piśmiennictwo:

1. Altschuler L.L.: The use of SSRIs in depressive disorders specific to women. J. Clin. Psychiatry, 2002; 63 (Suppl. 7): 3–8.
2. Burt V.K., Stein K.: Epidemiology of depression throughout the female life cycle. J. Clin. Psychiatry, 2002; 63 (Suppl 7): 9–15.
3. Freeman E.W., Sammel M.D., Lin H. i wsp.: Associations of hormones and menopausal status with depressed mood in women with no history of depression. Arch. Gen. Psychiatry, 2006; 63 (4): 375–382.
4. Parry B.L.: Perimenopausal depression. Am. J. Psychiatry, 2008; 165 (1): 23–27.
5. Rajewska J., Rybakowski J.K.: Depression in premenstrual women: gonadal hormones and serotonergic system assessed by D-fenfluramine challenge test. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry, 2003; 27 (4): 705–709.
6. Rasgon N.L., Altshuler L.L., Fairbanks L.A. i wsp.: Estrogen replacement theraphy in the treatment of major depressive disorder in perimenopausal women. J. Clin. Psychiatry, 2002; 63 (Suppl. 7): 45–48.
7. Sloan D.M., Kornstein S.G.: Gender differences in depression and response to antidepressant treatment. Psychiatr. Clin. North Am., 2003; 26 (3): 581–594.
05.05.2021
Zobacz także
  • Bądź gotowa na menopauzę. Jakie tajemnice warto poznać?
  • Menopauza
  • Wychowanie do menopauzy
  • Zaburzenia emocjonalne i psychiczne związane z cyklem miesiączkowym
  • Menopauza – jak uniknąć dodatkowych kilogramów?
  • Aktywność fizyczna u osób w podeszłym wieku
  • Bezsenność
Wybrane treści dla Ciebie
  • Anhedonia – objawy, przyczyny, leczenie
  • Baby blues - ile trwa, przyczyny, objawy, jak sobie radzić ze smutkiem poporodowym
  • Depresja u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
  • Depresja sezonowa
  • Depresja
  • Depresja i psychoza poporodowa
  • Depresja maskowana
  • Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta