×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dorosłych

lek. Paweł Brudkiewicz
Specjalista psychiatra
NZOZ Centrum Dobrej Terapii (www.centrumdobrejterapii.pl)
Redaktor Naczelny MP Psychiatria

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder – ADHD) jest stanem klinicznym, któremu towarzyszy upośledzenie funkcjonowania w wielu dziedzinach, powodując problemy w nauce, zaburzone relacje z bliskimi, trudności społeczne i występowanie różnych problematycznych zachowań. Jest to jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych u dzieci, a w świadomości społecznej niesłusznie jest kojarzone jako stan dotyczący tylko właśnie tej grupy wiekowej. Do niedawna również wielu ekspertów podzielało ten pogląd – uważano, że objawy zespołu ustępują w okresie dojrzewania lub tuż po nim, a jego wpływ na funkcjonowanie osób dorosłych jest niewielki lub wręcz nie istnieje. Tak jakby po przekroczeniu pewnego wieku ustępowały objawy nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń uwagi.


Fot. pixabay.com

Jednak wyniki wiarygodnych badań z ostatnich lat wskazują, że w większości przypadków ADHD utrzymuje się również u dorosłych, wraz z towarzyszącymi mu problemami psychospołecznymi. Zespół ten rozpoczyna się w dzieciństwie i jest stanem trwającym przez całe życie. Zwykle wraz z wiekiem pacjenta obraz kliniczny zaburzeń ulega zmianie, ale w dużym stopniu jest podobny do obserwowanego u dzieci. Mimo tych danych, w wielu krajach Europy ADHD u dorosłych jest zbyt rzadko rozpoznawane i leczone. Może to prowadzić do niepotrzebnego cierpienia tych osób, ich bliskich oraz otoczenia. Należy podkreślić, iż dostępne są odpowiednie i efektywne metody diagnozowania i leczenia ADHD u dorosłych!

Obecnie w wielu krajach Europy zaleca się, by rozpoznawać ADHD i właściwie je leczyć przez całe życie pacjentów. Jednak wytyczne te są na tyle nowe, że wielu specjalistów pracujących w ośrodkach psychiatrycznych wciąż nie jest świadomych faktu, że ADHD często utrzymuje się w wieku dorosłym, stąd brak doświadczenia z odpowiednim diagnozowaniem i leczeniem tych osób.

Jak często ADHD występuje u dorosłych?

Autorzy badań obejmujących dzieci, u których rozpoznano omawiany zespół, odnotowali, że zaburzenie to utrzymuje się w okresie dojrzewania i dorosłości u około 2/3 osób. Może mieć ono wówczas pełnoobjawowy charakter (obecne są wszystkie podstawowe objawy ADHD) albo obserwuje się tak zwany stan „częściowej remisji” (występują tylko niektóre objawy, ale prowadzą do pogorszenia funkcjonowania). Czasami stwierdza się pozorne zmniejszenie nasilenia objawów tego zespołu w okresie dojrzewania, jednak w takich przypadkach osoby te radzą sobie w codziennym życiu gorzej niż ich zdrowi rówieśnicy z prawidłowo dobranej populacji kontrolnej. Wynika to z tego, że obok zmian dokonujących się u dojrzewających pacjentów z ADHD, równolegle zmiany zachodzą wśród zdrowych osób w ich wieku. To powoduje, że między tymi grupami utrzymują się faktyczne i istotne statystycznie różnice.

Jakie są czynniki ryzyka utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym?

Wyniki wielu badań pozwoliły określić czynniki występujące w dzieciństwie, które wskazują na ryzyko utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym. Są nimi:

  • podtyp mieszany ADHD w dzieciństwie,
  • rodzinne występowanie tego zaburzenia,
  • duże nasilenie objawów,
  • współwystępująca depresja i inne zaburzenia psychiczne,
  • niekorzystna sytuacja społeczna,
  • objawy psychopatologiczne występujące u rodziców.

Jaka jest częstość występowania ADHD u dorosłych?

Wyniki badań wskazują, że częstość występowania ADHD u dorosłych wynosi 2–5%. Rodzinne występowanie objawów ADHD wynika raczej z czynników genetycznych niż z obecności środowiskowych czynników ryzyka, co wskazuje, że zespół ten jest stanem utrzymującym się przez całe życie. Prawdopodobnie odsetek ten może być większy w pewnych populacjach, w przypadku osób objętych opieką ośrodków sądowo-psychiatrycznych oraz zajmujących się uzależnieniami i zaburzeniami osobowości.

Kolejny istotny problem to rozpoznawanie omawianego zespołu u rodziców dzieci z ADHD; okazuje się że około 20% tych osób również cierpi na to zaburzenie. Jest to o tyle ważne, że rodzice ci mogą mieć trudności z wdrożeniem strategii wychowawczych stosowanych w terapii behawioralnej ich dzieci.

Ponadto, w większości krajów Europy ADHD rozpoznaje się względnie od niedawna, co pozwala sądzić, że istnieje wiele dorosłych osób cierpiących na to zaburzenie, które wcześniej nie miały szans na odpowiednią diagnozę, a tym samym w ich przypadku nie było możliwości wdrożenia adekwatnej terapii.

Jednym z powodów zbyt rzadkiego rozpoznawania i leczenia ADHD u dorosłych jest zmiana w obrazie objawów tego zaburzenia następująca wraz z wiekiem pacjentów. W młodszych grupach wiekowych dominuje obraz nadaktywności i impulsywności, a przypadku dorosłych – mniej jednoznaczne objawy, takie jak wewnętrzny niepokój, nieuwaga, dezorganizacja i upośledzenie funkcji wykonawczych. Rozpoznanie ADHD w tej grupie wiekowej może być ponadto trudne ze względu na obecność współwystępowania innych zaburzeń psychicznych, które przez specjalistów bywają traktowane jako główne lub jedyne rozpoznanie. Zjawisko to jest wzmacniane poprzez niepełną świadomość faktu występowania ADHD u dorosłych.

ADHD u dorosłych – powszechne mity

Rozpoznanie ADHD u dzieci i młodzieży ma ugruntowaną pozycję wśród specjalistów i coraz częściej jest akceptowane przez społeczeństwo. Przeciwna sytuacja jest w przypadku osób dorosłych cierpiących na ADHD, choć dostępnych jest wiele wiarygodnych danych potwierdzających istnienie korzyści wynikających z rozpoznawania i leczenia tego zaburzenia w tej grupie wiekowej. Wśród specjalistów utrzymują się wątpliwości co do zasadności uwzględniania tego zaburzenia w diagnozowaniu dorosłych oraz co do bezpieczeństwa stosowania u nich leków stymulujących z uwagi na ryzyko uzależnienia od nich (choć istnieją wyniki badań przeczące temu poglądowi).

Dorośli z ADHD zwykle mają opinię niezorganizowanych, niesystematycznych, leniwych, złych lub agresywnych. Nie są traktowani jako pacjenci cierpiący na zaburzenie psychiczne i wymagający leczenia.

Również stosowanie leków stymulujących nadal budzi kontrowersje, co dotyczy zwłaszcza dorosłych, choć substancje te są najlepiej zbadanym i najbardziej efektywnym sposobem terapii pacjentów z ADHD i to niezależnie od ich wieku. Paradoksem jest, że leki stymulujące są oceniane jako bezpieczne, gdy zaleca się je dzieciom, a jako potencjalnie szkodliwe – gdyby mieli je przyjmować dorośli. Na problem ten zwrócili nawet uwagę działający w ramach National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) z Wielkiej Brytanii autorzy wytycznych postępowania klinicznego opartych na wiarygodnych danych.

Jakie są przyczyny ADHD?

Na podstawie wyników licznych badań można stwierdzić, że ADHD jest zaburzeniem, które występuje rodzinnie i ma charakter dziedziczny. Przyczyny genetyczne stanowią zatem istotny czynnik ryzyka jego rozwoju. Dodatkowe znaczenie etiologiczne mają czynniki środowiskowe, lecz raczej w interakcji z czynnikami genetycznymi, niż jako główne przyczyny (tylko sporadycznie mają one dominujący charakter).

Ryzyko wystąpienia ADHD u krewnych pierwszego stopnia pacjenta z rozpoznanym zaburzeniem jest około 4–10 razy większe niż w populacji ogólnej i wynosi 20–50%. Wyniki badań genetycznych obejmujących dzieci cierpiące na ADHD wskazują na wiele genów, które najprawdopodobniej mają znaczenie w etiologii tego zaburzenia; dotyczy to między innymi zmienności w obrębie genów receptorów dla dopaminy (DRD4 i DRD5), genu transportera dopaminy (DAT1), genu β-hydroksylazy dopaminy (DBH), transportera serotoniny (5-HTT), receptora serotoninergicznego (HTR1B) i białka SNAP 25. Rezultaty najnowszych badań dotyczących dorosłych z ADHD są podobne.

Wśród czynników środowiskowych związanych z rozwojem ADHD wymienia się czynniki prenatalne, na przykład ekspozycja w czasie ciąży na alkohol, nikotynę, substancje psychoaktywne, wysokie ciśnienie krwi i stres matki oraz poród przedwczesny i mała urodzeniowa masa ciała.

Wyniki licznych badań z zakresu neurofizjologii oraz neuroobrazowania sugerują, że zarówno u dzieci, jak i u dorosłych jednym z głównych elementów etiologicznych są zaburzenia czynności mózgu (na przykład w obszarze czołowo-prążkowiowym). Ponadto liczne rezultaty badań przeprowadzonych z użyciem obrazowania metodą rezonansu magnetycznego wskazują na powtarzalne zmiany w różnych strukturach mózgu u osób z ADHD w porównaniu z osobami ze zdrowej populacji. Nieprawidłowości u tych pierwszych wykazano również w badaniach z zastosowaniem pozytonowej tomografii emisyjnej.

Jakie są objawy ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi definiuje się jako zespół objawów obejmujących występowanie:

  • braku uwagi,
  • nadmiernej aktywności,
  • impulsywności.

Dodatkowe warunki konieczne dla rozpoznania ADHD to:

  • nasilenie powyższych objawów na poziomie niewspółmiernym ze stopniem rozwoju danej osoby,
  • wystąpienie objawów w dzieciństwie,
  • upośledzenie funkcjonowania spowodowane obecnością wymienionych objawów.

Opisano 3 podtypy ADHD, które różnią się dominującym zespołem objawów:

  • z przewagą zaburzeń uwagi,
  • z przewagą nadruchliwości i impulsywności,
  • podtyp mieszany.

Jaka jest specyfika obrazu klinicznego ADHD u dorosłych?

Główne objawy nadaktywności, impulsywności i deficytu uwagi u dorosłych mogą się ujawniać nieco inaczej niż u dzieci. Te ostatnie dużo biegają, wspinają się lub trudno im się spokojnie bawić, a dorośli cierpiący na ADHD odczuwają raczej wewnętrzny niepokój, niezdolność do odprężenia się lub są nadmiernie rozmowni.

Nadmierna aktywność w tej drugiej grupie wiekowej może przejawiać się stanem ciągłej i wzmożonej aktywności i/lub pod postacią niepokoju ruchowego, niezdolności do spokojnego siedzenia przez dłuższy czas w odpowiednich do tego sytuacjach (np. na spotkaniu, w kinie, przy stole).

Z kolei impulsywność u dorosłych może się ujawniać pod postacią niecierpliwości, pochopnego działania, impulsywnego wydawania pieniędzy i rozpoczynania nowych aktywności oraz prowokowania sytuacji zapewniających intensywne doznania.

Deficyt uwagi w omawianej grupie wiekowej zwykle przejawia się jako nadmierna jej rozpraszalność, trudności z właściwą organizacją aktywności, tendencja do spóźniania się. Inne cechy, to skłonność do nudzenia się, potrzeba ciągłych zmian oraz trudności w podejmowaniu decyzji.

Dorosłych z ADHD cechuje też chwiejność nastroju i nagłe wybuchy złości. Objawy te skutkują częstymi zmianami pracy (z dużym ryzykiem jej utraty) i niestabilnością związków międzyludzkich. Osoby cierpiące na to zaburzenie zwykle nie wykorzystują w pełni swoich możliwości, a ich relacje z bliskimi są utrudnione – na przykład z powodu niezdolności do słuchania partnera z uwagą, szybkiego i częstego denerwowania się oraz przerywania rozmów. Osoby z wysokim ilorazem inteligencji i wysokim statusem socjoekonomicznym mogą sobie radzić lepiej, a to z powodu dysponowania lepszymi strategiami kompensującymi.

Inne skutki występowania ADHD to zwiększona częstość wypadków komunikacyjnych i innych (będąca rezultatem rozproszenia uwagi, impulsywności i silniejszej potrzeby stymulacji), niezdrowy tryb życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i narkotyków), bardziej ryzykowne życie seksualne, zaburzenia rytmów dobowych (z bezsennością prowadzącą do opóźnienia fazy snu). Wśród dorosłych z ADHD odnotowuje się również większe ryzyko konfliktów z prawem, bycia aresztowanym i skazanym.

Problemy związane z objawami ADHD prowadzą do zaniżenia wyników w zakresie edukacji i w miejscu pracy, co często wiąże się z niższym statusem finansowym tych osób (nawet mimo wysokiego ilorazu inteligencji). Inne niekorzystne zjawiska to poczucie izolacji i samotności oraz wstydu związanego z niepowodzeniami.

Ważnym problemem u dorosłych z ADHD jest częste współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych (dotyczy to około 75% osób), takich jak zaburzenia afektywne, lękowe, snu, osobowości i związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych oraz patologiczny hazard (zob. Choroba afektywna dwubiegunowa, Hazard patologiczny).

Szczególnie istotny jest problem nadużywania substancji psychoaktywnych. Przyczyny występowania tych zaburzeń to między innymi: zwiększona ekspozycja na psychospołeczne czynniki ryzyka oraz próby samoleczenia. Autorzy badań obejmujących pacjentów z ADHD sugerują, że jedynie nieznaczny odsetek osób nadużywa przepisanych im leków.

Jak lekarz rozpoznaje ADHD u dorosłych?

Rozpoznanie ADHD to proces skomplikowany i wymaga zazwyczaj kilku wizyt. Diagnoza powinna się opierać na dokładnym badaniu psychiatrycznym, obejmującym: wywiad dotyczący przebiegu poszczególnych etapów rozwoju, analizę obecnych i występujących w przeszłości objawów zespołu, zaburzeń codziennego funkcjonowania oraz innych zaburzeń psychicznych u danej osoby.

Wiarygodna ocena objawów doświadczanych w dzieciństwie i obecnie może wymagać zwrócenia się po stosowne informacje do rodziców pacjenta, starszego krewnego i/lub jego partnera czy innej bliskiej osoby. W określaniu wieku, w którym po raz pierwszy wystąpiły zaburzenia, bywa przydatna analiza świadectw szkolnych.

Poszczególne objawy ADHD występują u osób zdrowych i nie ma wyraźnej granicy między nimi a osobami cierpiącymi na omawiany zespół. Zatem, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, rozpoznanie ADHD wymaga stwierdzenia nasilonych objawów omawianego zespołu, ich trwałości oraz ich skutków pod postacią: upośledzenia funkcjonowania w różnych obszarach oraz poczucia osobistego cierpienia psychicznego (distress).

Lekarz będzie się również interesował danymi dotyczącymi dotychczasowego leczenia psychiatrycznego i somatycznego oraz rodzinnego występowania problemów psychicznych i neurologicznych. Przeprowadzi również badanie w kierunku obecności innych, współwystępujących zaburzeń psychicznych (w tym zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych) oraz zaburzeń neurorozwojowych (np. zaburzeń ze spektrum autyzmu czy dysleksji).

Do prawidłowego rozpoznania ADHD nie jest konieczne zastosowanie testów psychologicznych, neurobiologicznych i neuropsychologicznych, choć mogą one być pomocne do oceny zaburzeń funkcjonowania pacjenta.

Diagnoza ADHD zapewnia tym osobom wyjaśnienie ich dotychczasowych, niezrozumiałych problemów oraz często odciąża je (oraz ich bliskich) z poczucia winy i wstydu.

Jakie są następstwa braku leczenia?

Autorzy licznych badań nad skutkami braku odpowiedniego leczenia dorosłych osób z ADHD odnotowali, że wśród uczestników niepowodzenia w zakresie edukacji były częstsze, osoby te miały też niższy status finansowy i zawodowy, były obciążone większym ryzykiem nadużywania substancji psychoaktywnych, wypadków i konfliktów z prawem oraz innych trudności społecznych i w relacjach międzyludzkich.

Koszty związane z nieobjęciem terapią dorosłych z ADHD dotyczą też większego w porównaniu z populacją ogólną obciążenia finansowego wynikającego ze zwolnień lekarskich, mniejszej wydajności w pracy, większej liczby wypadków i większych kosztów opieki zdrowotnej i społecznej.

Na czym polega leczenie dorosłych z ADHD?

Terapia dorosłych osób cierpiących na ADHD może usprawnić ich funkcjonowanie w różnych obszarach, a także zapewnić poprawę w zakresie innych występujących u nich zaburzeń psychicznych. U dorosłych, podobnie jak u dzieci z ADHD, możliwe jest zastosowanie skutecznego leczenia, co potwierdzają coraz liczniejsze wyniki badań obejmujących pacjentów z tej grupy wiekowej. Badacze dowiedli efektywności takich metod postępowania, jak:

  • farmakoterapia ADHD i zaburzeń współistniejących,
  • psychoedukacja dotyczącą ADHD i zaburzeń współistniejących,
  • terapia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioral therapy – CBT),
  • coaching,
  • terapia rodzin,
  • pomoc w organizowaniu codziennych aktywności.

Terapia powinna mieć charakter kompleksowy i wielokierunkowy oraz optymalnie powinna obejmować wszystkie wymienione oddziaływania (z uwzględnieniem współistniejących innych zaburzeń psychicznych). Korzystne jest także wdrożenie odpowiednich oddziaływań wobec rodziny pacjenta, jego partnera i innych bliskich.

Odnośnie do współistniejących zaburzeń psychicznych uważa się, że w pierwszej kolejności należy zalecić terapię związaną z ciężkimi zaburzeniami (np. depresyjnymi i lękowymi), a w drugiej – ponownie zweryfikować rozpoznanie ADHD i potrzebę poddania pacjenta odpowiedniej terapii. W przypadku łagodniejszych zaburzeń depresyjnych i lękowych priorytetem może być jednak leczenie nakierowane na objawy ADHD, a gdy okaże się skuteczne, może równocześnie prowadzić do ustąpienia lub istotnego zmniejszenia nasilenia objawów depresji i lęku.

Wprawdzie leczenie nakierowane na objawy ADHD może ułatwiać pacjentom powstrzymanie się od używania substancji psychoaktywnych, jednak zaburzenia związane z nadużywaniem tych ostatnich powinno się leczyć w pierwszej kolejności. Należy podkreślić, że wyniki wiarygodnych badań wskazują, iż przyjmowanie leków stymulujących (wbrew panującym opiniom) nie zwiększa ryzyka nadużywania substancji psychoaktywnych, a może je nawet zmniejszać.

Farmakoterapia służy jedynie opanowaniu objawów i nie zapewnia wyleczenia, a symptomy ADHD mogą powrócić po odstawieniu leków. Zwykle konieczne jest zatem długotrwałe leczenie farmakologiczne i psychospołeczne.

Na czym polega psychoedukacja?

Pierwszym kokiem w terapii powinna być psychoedukacja pacjenta i – optymalnie – jego rodziny oraz innych bliskich. Obejmuje ona przekazanie wiedzy na temat objawów ADHD i towarzyszącego im upośledzenia funkcjonowania, częstości występowania tego zaburzenia wśród dzieci i dorosłych, przyczyn jego rozwoju, nieprawidłowej czynności mózgu w to zaangażowanej, jak również możliwości leczenia. Uzyskanie takiej wiedzy często pozwala pacjentowi (i jego bliskim) zrozumieć jego własne problemy, odciąża z poczucia winy i wstydu oraz zapewnia większy komfort i motywację do leczenia. Osoby te przez wiele lat słyszały o sobie, że są głupie, niezorganizowane, leniwe, mało ambitne, niechlujne itp. W ramach psychoedukacji mogą się dowiedzieć, że przynajmniej niektóre ich problemy wynikają z objawów zaburzenia psychicznego, a nie z ich złej woli czy „złego charakteru”. Taka świadomość pozwala na skuteczniejsze budowanie optymistyczniejszego podejścia do życia i do terapii. Odpowiednia psychoedukacja rodziny i bliskich pozwala z kolei na wypracowanie strategii postępowania wobec czasami trudnych zachowań pacjenta.

Jakie są metody farmakoterapii?

Podstawą farmakoterapii stosowanej z powodu ADHD u dorosłych (podobnie jak u dzieci) są leki stymulujące (metylofenidat i deksamfetamina – w Polsce niedostępna). Według bardzo obszernego piśmiennictwa opartego na wynikach wiarygodnych badań, substancje te cechują się dużą skutecznością i bezpieczeństwem. Ich efektywność u chorych cierpiących na ADHD szacuje się na około 70%.

Stosowanie tych leków zapewnia poprawę w zakresie objawów omawianego zaburzenia, ale też w obszarze całościowego funkcjonowania. Poprawa najczęściej dotyczy też samooceny pacjenta, wybuchów złości, zmian nastroju i innych problemów związanych z ADHD.

Działania niepożądane zwykle nie są nasilone i obejmują między innymi: ból głowy, brak apetytu, kołatania serca, nerwowość, trudności z zaśnięciem i suchość w ustach. Zwykle przemijają. Przed zastosowaniem takiego leczenia należy przeprowadzić odpowiednie badania ogólnomedyczne pacjenta, gdyż przyjmowaniu omawianych leków może towarzyszyć zwiększenie ciśnienia tętniczego i częstotliwości rytmu serca oraz zmniejszenie masy ciała. Ponadto w trakcie leczenia wskazane jest monitorowanie tych parametrów.

Leki te są przeciwwskazane u kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz u osób z zaburzeniami psychotycznymi. Trzeba zachować szczególną ostrożność i rozważyć konsultację specjalistyczną (z ewentualnym odpowiednim leczeniem) przed wdrożeniem takiego leczenia u osób z nadciśnieniem tętniczym, chorobami serca oraz z nadczynnością tarczycyjaskrą.

Stosowaniu leków stymulujących towarzyszą kontrowersje zarówno w społeczeństwie, jak i wśród specjalistów. Jedną z głównych obaw jest potencjał uzależniający tych substancji. Problem ten był wielokrotnie badany, a wyniki szczegółowych analiz wskazują, że ryzyko uzależnienia od omawianych leków zależy od drogi ich przyjmowania i jest ono znikome podczas stosowania doustnego, a zwłaszcza w przypadku preparatów o przedłużonym uwalnianiu, które się preferuje i zaleca. Taka terapia nie prowadzi do uzależnienia ani od leków stymulujących, ani od narkotyków. Wykazano wręcz, że stosowanie leków stymulujących (metylofenidatu) w postaci o przedłużonym uwalnianiu powoduje, że pacjenci ograniczają nadużywanie substancji psychoaktywnych (stosowanych w celu samoleczenia) i mają większe szanse na utrzymanie abstynencji. W trakcie leczenia nie obserwuje się rozwoju tolerancji na omawiane substancje, zwykle nie zachodzi więc konieczność zwiększania dawek leków w trakcie ustabilizowanej terapii, co więcej – u osób leczonych od dzieciństwa czasami obserwuje się konieczność zmniejszenia dawki leku w późniejszym okresie w związku z postępującą poprawą w zakresie objawów. Stosowanie leków stymulujących u dorosłych z ADHD nie wpływa również niekorzystnie na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych, a niejednokrotnie ją zwiększa, poprzez korzystny wpływ na zdolności do koncentracji uwagi.

Dawka leków stymulujących powinna być dobierana indywidualnie, z uwzględnieniem efektu terapeutycznego i działań niepożądanych, a eksperci zalecają rozpoczynanie terapii od małych dawek, z powolnym ich zwiększaniem, tak aby nasilenie ewentualnych działań niepożądanych w trakcie leczenia było minimalne.

Leczeniem drugiego wyboru, w przypadku niepowodzenia terapii lekami stymulującymi (np. z powodu niezadowalającej skuteczności, przeciwwskazań lub zbyt nasilonych i nieprzemijających działań niepożądanych), jest atomoksetyna, która nie należy do leków z tej grupy.

Można też wdrożyć terapię bupropionem, modafinilem i guanfacyną, trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi (np. dezipramina), choć należy pamiętać, że stosowaniu tych leków towarzyszy większe ryzyko działań niepożądanych i przynoszą mniejszą poprawę w zakresie uwagi w porównaniu z lekami psychostymulującymi i atomoksetyną.

Niestety w Polsce żaden z leków zarejestrowanych do leczenia ADHD u dzieci i młodzieży nie zyskał takiej rejestracji do terapii dorosłych, a tym samym leki te w omawianej grupie wiekowej nie są objęte refundacją. Miesięczny koszt takiego leczenia może więc wynosić około 200–500 złotych, co dla wielu pacjentów stanowi istotne ograniczenie.

Na czym polega stosowanie metod psychoterapeutycznych?

W przypadku dorosłych z ADHD zalecanymi metodami oddziaływań psychospołecznych są między innymi coaching i terapia poznawczo-behawioralna.

Coaching może być prowadzony indywidualnie lub grupowo, a jego celem jest nauka praktycznych umiejętności rozwiązywania problemów w określonych sytuacjach.

Program coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej może obejmować między innymi:

  • zaakceptowanie zaburzenia,
  • naukę technik zarządzenia czasem i organizacji aktywności,
  • naukę koncentrowania się tylko na jednym celu aktywności w danym przedziale czasowym,
  • ćwiczenie umiejętności organizowania aktywności domowych, zawodowych i innych,
  • techniki radzenia sobie z problemami w relacjach międzyludzkich (w domu, w pracy i w innych środowiskach),
  • wdrażanie technik pozwalających na efektywne rozpoczynanie i kończenie zadań,
  • rozumienie emocjonalnych obciążeń i reakcji związanych z ADHD.

Terapia poznawczo-behawioralna obejmuje techniki behawioralne (nauka adekwatnej komunikacji z ludźmi, ćwiczenia planowania dnia i inne) oraz techniki poznawcze (praca nad zidentyfikowaniem mocnych stron pacjenta, nauka rozróżniania kiedy objawy ADHD są dla danej osoby szkodliwe, a kiedy przydatne itp.).

Wyniki badań nad skutecznością coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej u dorosłych z ADHD potwierdzają dużą efektywność tych metod. Rezultaty aktualnych badań nie pozwalają na zalecenie metod psychoterapeutycznych jako jedynej formy leczenia tej grupy pacjentów. Postępowanie takie jest jednak ważnym sposobem terapii uzupełniającej farmakoterapię. Mogą one być również szczególnie przydatne w przypadku osób, które preferują postępowanie psychologiczne lub gdy farmakoterapia nie jest w pełni efektywna.

Podsumowanie

U większości osób ADHD utrzymuje się przez całe życie, a gdy nie są one leczone objawy tego zespołu skutkują istotnym upośledzeniem funkcjonowania psychospołecznego oraz dużą częstością występowania innych zaburzeń psychicznych. Prowadzi to do wzmożonego cierpienia psychicznego samego pacjenta, ale też do znacznego obciążenia ekonomicznego dla społeczeństwa. Leczenie osób z ADHD, niezależnie od wieku pacjenta, powinno być kompleksowe i obejmować psychoedukację, farmakoterapię, metody psychoterapeutyczne oraz – w idealnej sytuacji – trening i oddziaływania wobec partnera dorosłego pacjenta, jego rodziny i innych bliskich osób.

Zdaniem ekspertów diagnostyką ADHD u dorosłych oraz ich leczeniem powinny się zajmować wyspecjalizowane w tym zakresie ośrodki, jednak ich dostępność w Polsce jest bardzo ograniczona.

Zapamiętaj!

  • Wyniki licznych badań obejmujących osoby z ADHD wskazują na nieprawidłowości w czynności mózgu, które przemawiają za neurobiologicznym podłożem tego zespołu.
  • W większości przypadków główną przyczyną rozwoju ADHD są wpływy genetyczne uzupełnione przez oddziaływania środowiskowe.
  • Obraz ADHD u dorosłych jest w dużej mierze podobny do obserwowanego u dzieci, ale przebieg zaburzenia może mieć odmienny charakter, właściwy dla wieku i związanych z nim wyzwań; zależy też od ewentualnych wcześniej rozwiniętych strategii kompensacji.
  • Rozpoznanie ADHD u dorosłych wymaga oceny objawów podawanych przez pacjenta, z uwzględnieniem danych pochodzących od jego bliskich osób.
  • Dostępne są skuteczne metody leczenia osób z ADHD, a niepodjęcie terapii zmniejsza szansę na poprawę w zakresie osobistego cierpienia i funkcjonowania w różnych obszarach.
  • Podstawą leczenia dorosłych osób cierpiących na ADHD są leki stymulujące.
  • Leki stymulujące nie uzależniają, a ich przyjmowaniu nie towarzyszy zjawisko tolerancji.
  • W ramach leczenia drugiego wyboru można zastosować atomoksetynę, a w następnej kolejności inne leki.
  • Terapia powinna mieć charakter skojarzony i obejmować oddziaływania psychoterapeutyczne.
  • Leczenie dorosłych cierpiących na ADHD powinno mieć charakter długoterminowy.

Piśmiennictwo:

1. Barkley R.A.: Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. A Handbook for Diagnosis and Treatment. Wyd. 2. The Guilford Press, New York, London 1998.
2. Kooij S.J., Bejerot S., Blackwell A. i wsp.: European consensus statement on diagnosis and treatment of adult ADHD: The European Network Adult ADHD. BMC Psychiatry, 2010; 10: 67.
3. Nutt D.J., Fone K., Asherson P.J. i wsp.: Evidence-based guidelines for management of attention-deficit/hyperactivity disorder in adolescents in transition to adult services and in adults: recommendations from the British Association for Psychopharmacology. J. Psychopharmacol., 2007; 21: 10–41.
4. Szaniawska M.: Trudna diagnoza – dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Proces diagnozy i diagnoza różnicowa. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2010; (10) 3.
5. Szaniawska M: Trudna diagnoza – dylematy rzetelnej oceny ADHD u dorosłych pacjentów. Część I. Obraz kliniczny, trudności diagnostyczne, leczenie. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2010; (10) 3.
6. Attention deficit hyperactivity disorder: Diagnosis and management of ADHD in children, young people and adults. National Institute for Health and Clinical Excellence. September 2008; www.nice.org.uk/CG072quickrefguide
05.05.2021
Zobacz także
  • Uzależnienie od kanabinoli
  • Hazard patologiczny
  • Choroba afektywna dwubiegunowa
  • Nadużywanie i uzależnienie od leków uspokajających i nasennych
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
  • Zespół Tourette'a
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta