×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Choroba Alzheimera: przyczyny, leczenie, objawy choroby Alzheimera

dr hab. med. Aleksandra Klimkowicz-Mrowiec
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease) jest chorobą zwyrodnieniową mózgu, której objawami są postępujące zaburzenia pamięci oraz zachowania, które z czasem całkowicie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego w codziennym życiu, wykonywanie pracy oraz zaburzają kontakty społeczne. Częstość zachorowań rośnie z wiekiem. Na chorobę Alzheimera częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Leczenie spowalnia narastanie otępienia.

Co to jest choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease)?

Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease) jest chorobą zwyrodnieniową mózgu, charakteryzującą się postępującymi zaburzeniami pamięci oraz zachowania, które z czasem całkowicie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego w codziennym życiu, wykonywanie pracy oraz zaburzają kontakty społeczne.

W przebiegu choroby dochodzi do odkładania się w mózgu białek o patologicznej strukturze, głównie tak zwanego beta-amyloidu i białka tau. Pojawienie się tych patologicznych białek prowadzi do śmierci komórek nerwowych. Zmniejszenie liczby neuronów powoduje zmniejszenie ilości produkowanych przez nie substancji przekaźnikowych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu.

Choroba Alzheimera – przyczyny

Większość zachorowań na chorobę Alzheimera to tak zwane przypadki sporadyczne, czyli niezwiązane z występowaniem rodzinnym. Stanowią one około 95% wszystkich zachorowań. Uważa się, że na rozwój choroby wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, ale nie określono dokładnie, które z nich wywierają wpływ na rozwój choroby i w jakim stopniu się do niego przyczyniają.

Ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera rośnie z wiekiem. Częściej występuje ona u kobiet. Jeśli w rodzinie występował jakikolwiek zespół otępienny, to ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera jest zwiększone około dwukrotnie. Występowanie takich chorób, jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, cukrzyca typu 2, podobnie jak brak kontaktów społecznych i mała aktywność fizyczna zwiększają ryzyko rozwoju choroby Alzheimera. Wysoki poziom wykształcenia nie chroni przed chorobą, ale powoduje, że choroba rozwija się później i ma łagodniejszy przebieg. Zwiększona częstość zachorowań występuje także u osób z zespołem Downa. Do czynników ryzyka zachorowania u osób powyżej 65. roku życia zalicza się także depresję, pourazowe uszkodzenie mózgu i niedosłuch.

W około 1,5–5% przypadków choroba Alzheimera występuje rodzinnie. Pierwsze objawy pojawiają się wtedy przeważnie wcześniej niż w typowej postaci choroby (przed 60. rż.) i zwykle szybciej postępują. Zidentyfikowano dotychczas wiele mutacji w obrębie 3 genów, o których wiadomo, że są odpowiedzialne za rozwój choroby.

Jak często występuje choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera jest najczęstszą (50–60%) przyczyną otępienia u osób po 65. roku życia. Według różnych badań epidemiologicznych w Europie choruje na nią ponad 5% osób w tej grupie wiekowej. Zapadalność na chorobę Alzheimera rośnie z wiekiem, w grupie wiekowej 65–69 lat wynosi 2–3/1000 osób/rok, a w przedziale wieku 85–89 lat – 37–40/1000 osób/rok. Częstość występowania choroby Alzheimera wśród osób w wieku 65–85 lat podwaja się co około 5 lat życia. Po 85. rż. odsetek chorych na chorobę Alzheimera zmniejsza się na rzecz otępienia naczyniopochodnego.

Ocenia się, że w Polsce na chorobę Alzheimera cierpi ponad 200 tysięcy osób.

Choroba Alzheimera – objawy

Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease) klasycznie rozpoczyna się stopniowym, postępującym zaburzeniem funkcji poznawczych, z zaburzeniami pamięci świeżej, czyli dotyczącej niedawnych wydarzeń. Z czasem do zaburzeń pamięci dołączają zaburzenia językowe, pacjent ma problemy z prawidłowym użyciem słów, zapomina słowa, nie potrafi wykonać zwykłych, codziennych czynności oraz ma zaburzenia wzrokowo-przestrzenne. Rozpoznanie początku choroby jest trudne. U wielu pacjentów narastające zaburzenia pamięci przez wiele lat mogą nie powodować upośledzenia normalnej, codziennej aktywności, a tym samym nie spełniają kryteriów otępienia. Ten okres choroby odpowiada tak zwanym łagodnym zaburzeniom poznawczym. Jak udokumentowano, nawet do 80% przypadków łagodnych zaburzeń poznawczych, które prezentują się jako zaburzenia pamięci, w ciągu kolejnych lat przechodzi w otępienie typu choroby Alzheimera. W niektórych przypadkach nie dochodzi jednak do pogorszenia się zaburzeń poznawczych nawet przez wiele lat, dlatego łagodnych zaburzeń poznawczych nie można traktować jako wstępnej fazy choroby Alzheimera, a jedynie jako stan zwiększonego ryzyka choroby.

Choroba ma przebieg postępujący i trwa 8–20 lat.

Objawy choroby Alzheimera na poszczególnych etapach

W przebiegu choroby Alzheimera, w zależności od nasilenia objawów, można wyróżnić 3 etapy: łagodne, umiarkowane i zaawansowane.

Objawy choroby Alzheimera: etap łagodnego otępienia

Na etapie początkowym choroby Alzheimera obserwuje się przede wszystkim obniżenie sprawności procesów mentalnych oraz zmianę osobowości. Osoba na tym etapie choroby często kładzie przedmioty nie na swoje miejsce, nie potrafiąc ich później odnaleźć. Zostawia różne rzeczy w środkach komunikacji, sklepach. Pyta wielokrotnie o to samo, na przykład o aktualną datę. Zapomina o przekazaniu istotnych informacji innym osobom. Ma trudności z odtworzeniem zdarzeń sprzed kilku godzin. Opowiadając, często traci wątek po kilku zdaniach, powtarza ten sam temat w trakcie jednej rozmowy, ma trudności z przypomnieniem sobie odpowiedniego słowa lub nazwy danego przedmiotu. Wyraźne są trudności z nauczeniem się posługiwania nowymi urządzeniami mechanicznymi, na przykład pralką. Zdarza się, że chory powtarza pewne czynności w czasie dnia, zapominając, że już je wykonał. Pojawiają się zaburzenia wzrokowo-przestrzenne i kłopoty z dotarciem do celu, nawet w znanym sobie otoczeniu. W tym okresie chory często bywa apatyczny i przygnębiony, gorzej nawiązuje kontakty z innymi ludźmi, jest mniej pewny siebie. Często obserwuje się osłabienie zainteresowań, zwiększenie poczucia winy, czasami myśli samobójcze, ale również osłabienie kontroli emocjonalnej i nadmierną wesołość w nieodpowiednich sytuacjach.

Objawy choroby Alzheimera: etap średnio zaawansowanego otępienia

Na drugim etapie choroby Alzheimera dominują stopniowo narastające zaburzenia zachowania, takie jak bezcelowe chodzenie, wykonywanie tych samych ruchów, niepokój, błądzenie, nagłe wybuch złości, agresja słowna, ale często również fizyczna, głównie w stosunku do opiekuna (popychanie, szczypanie). Nawet u ponad połowy chorych na tym etapie choroby Alzheimera mogą wystąpić urojenia. Najczęściej dotyczą one okradania chorego, poczucia zagrożenia fizycznego. Mogą się również pojawić omamy, halucynacje wzrokowe lub słuchowe. Zdarza się, że chory nie rozpoznaje członków własnej rodziny, szczególnie jeżeli nie ma z nimi stałego kontaktu. Oglądając telewizję, chory może uważać oglądane tam postacie za realne i aktualnie go otaczające i reagować na nie lękiem i agresją. Na tym etapie może występować nadmierny apetyt, niekiedy nawet żarłoczność, ssanie, gryzienie, żucie różnych przedmiotów, niekoniecznie jadalnych. Zdarza się, że obserwuje się odhamowanie seksualne oraz zaburzenia prawidłowego rytmu snu i czuwania, kiedy chory większą część dnia przesypia, wykazując zwiększoną aktywność w nocy. Na tym etapie chory wymaga pomocy podczas ubierania się, jedzenia posiłków, kąpieli.

Objawy choroby Alzheimera: etap zaawansowanego otępienia

Na trzecim etapie choroby Alzheimera dołączają się zaburzenia ruchowe, na przykład zwiększenie napięcia mięśniowego, spowolnienie ruchowe (tzw. bradykinezja, czyli niezdolność do prawidłowego wykonywania szybkich ruchów), nietrzymanie moczu, stolca. Tryb życia staje się coraz bardziej siedzący, stopniowo przechodząc w trwałe pozostawanie w łóżku w terminalnej fazie choroby. Chory traci możliwość komunikacji z otoczeniem, kontroli nad własnym ciałem, nie rozpoznaje najbliższych osób, swojego odbicia w lustrze. Wymaga stałej pielęgnacji, karmienia.

Co robić w razie wystąpienia objawów choroby Alzheimera?

Do lekarza powinna się zwrócić każda osoba po 65. roku życia, która zauważa u siebie znaczne obniżenie zdolności zapamiętywania nowych, ważnych informacji i/lub trudności w wypowiadaniu się, szczególnie jeżeli objawy te nie pojawiają się jedynie w sytuacjach stresowych. Szczególną czujność w takich przypadkach powinny wykazać osoby, u których w rodzinie występowały przypadki otępienia.

Opiekunów pacjentów, u których rozpoznano już otępienie i którzy są w trakcie leczenia, do kolejnej wizyty u lekarza specjalisty powinno skłonić pojawienie się nowych objawów lub szybki postęp choroby.

O czym należy pamiętać, jeśli bliski choruje na Alzheimera przeczytasz w artykule Choroba Alzheimera, czyli choroba całej rodziny

Choroba Alzheimera – diagnoza

Lekarz najpierw zbiera wywiad od pacjenta oraz osoby z jego otoczenia, a następnie bada pacjenta. Szczególnie ważne jest badanie neurologiczne oraz wykonanie testów oceniających poznawcze funkcjonowanie pacjenta. W tym celu lekarz może skierować pacjenta do psychologa na badanie neuropsychologiczne.

Ponadto, lekarz może skierować pacjenta na badania dodatkowe, takie jak badania obrazowe mózgu (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), które są standardem diagnostycznym w otępieniu, służą przede wszystkim wykluczeniu otępienia w przebiegu takich chorób, jak: guz mózgu, krwiak podtwardówkowy czy wodogłowie, lub zmian naczyniopochodnych, ogniskowych lub rozlanych, na przykład w istocie białej mózgu.

Choroba Alzheimera – leczenie

Leczenie powinno być długoterminowe i ciągłe. Należy je wprowadzić jak najwcześniej i pozostawać pod stałą opieką lekarską. Obecnie stosowane leczenie ma charakter jedynie objawowy, czyli nie likwiduje przyczyn choroby, a jedynie zwalcza lub łagodzi jej objawy.

Zazwyczaj stosuje się takie leki, jak donepezil, rywastygmina, galantamina, memantyna. Leczenie powinno się zawsze odbywać pod ścisłą kontrolą lekarza.

W celu poprawy stanu poznawczego i spowolnienia klinicznych objawów choroby Alzheimera zaleca się – oprócz leczenia farmakologicznego – oddziaływanie psychologiczne: terapię kognitywną (trening pamięci, orientacji w rzeczywistości), reminiscencyjną (wywoływanie wspomnień z użyciem odpowiednich bodźców stymulujących, np. fotografii, listów, pamiątek), zajęciową (utrwalanie umiejętności jeszcze posiadanych przez chorego, odtwarzanie tych, które zostały niedawno utracone) i środowiskową (stworzenie bezpiecznego i przyjaznego otoczenia choremu).

Jeśli u chorego występują zaburzenia nastroju lub inne zaburzenia psychiczne, stosuje się leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i inne.

Chory wymaga oceny przez lekarza co najmniej raz na rok. Chory we wczesnym okresie choroby, który prowadzi pojazdy mechaniczne, wymaga oceny przynajmniej raz na 6 miesięcy.

W czerwcu 2021 r. Agencja Żywności i Leków (FDA) zarejestrowała warunkowo pierwszy lek wpływający na przyczynę choroby Alzheimera – adukanumab, przeciwciało monoklonalne skierowane przeciwko złogom β-amyloidu mające zmniejszać ich zawartość w mózgu. Wyniki badań klinicznych są jednak niejednoznaczne, a skuteczność leku budzi kontrowersje. Lek nie został jak dotąd dopuszczony przez Europejską Agencję Leków (EMA) do stosowania w Unii Europejskiej (stan na czerwiec 2021 r.).

Choroba Alzheimera – czy można wyleczyć?

Leczenie ma charakter jedynie objawowy. Pomimo leczenia zaburzenia funkcji poznawczych będą się stopniowo nasilać, ale wolniej niż u osób nieleczonych. Stosowanie leków zmniejsza również ryzyko wystąpienia zaburzeń zachowania, bardzo częstych w przebiegu choroby Alzheimera.

Co należy robić po zakończeniu leczenia?

Leczenie nie prowadzi do wyzdrowienia, a jedynie może zmniejszyć tempo narastania i nasilenie objawów. Leczenia nie należy przerywać. Trzeba je kontynuować do końca życia pacjenta.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na chorobę Alzheimera?

Wyższe wykształcenie może zmniejszyć ryzyko lub opóźnić wystąpienie otępienia w przebiegu choroby Alzheimera, prawdopodobnie przez zwiększenie tak zwanej rezerwy poznawczej.

Regularny, wysoki (3 lub więcej razy w tygodniu o nasileniu większym niż chodzenie) poziom wysiłku fizycznego zmniejsza ryzyko rozwoju otępienia. Właściwa dieta, na przykład śródziemnomorska, przez wpływ na zmniejszenie ryzyka chorób układu krążenia zmniejsza również ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Regularne spożywanie niewielkich ilości wina oraz dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 także może zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Przeczytaj więcej: Dieta w chorobie Alzheimera

Spowolnieniu postępu zaburzeń czynności poznawczych i funkcjonowania w początkowym okresie choroby sprzyja najprawdopodobniej stała stymulacja intelektualna, różnorodność bodźców umysłowych i emocjonalnych oraz aktywność społeczna i fizyczna.

15.11.2022
Zobacz także
  • Nauka języka łagodzi skutki choroby Alzheimera?
  • Pierwsze objawy otępienia 9 lat przed diagnozą
  • Afazja
Wybrane treści dla Ciebie
  • Łagodne zaburzenia poznawcze
  • Otępienie
  • Choroba Huntingtona
  • Czy długotrwałe stosowanie izotretynoiny może powodować problemy z pamięcią?
  • Otępienie czołowo-skroniowe
  • Zaburzenia pamięci
  • Dieta w chorobie Alzheimera
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta