×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Majaczenie niewywołane alkoholem

prof. dr hab. n. med. Joanna Rymaszewska
Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny
Klinika Psychiatrii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu

Co to jest „majaczenie”?

Majaczenie, inaczej delirium, jest jedną z form zaburzeń świadomości. Innymi słowy jest to przemijająca i odwracalna, uogólniona dysfunkcja czynności mózgu, czyli ośrodkowego układu nerwowego. U chorego z majaczeniem obserwuje się rozmaite objawy zaburzeń stanu psychicznego. Ich nasilenie jest różne.


Fot. pixabay.com

Do najczęstszych objawów majaczenia należą zaburzenia:

  • orientacji co do czasu chory nie potrafi podać daty, miesiąca, roku, pory roku, dnia tygodnia), miejsca pobytu (nie wie, gdzie się znajduje) oraz sytuacji, w jakiej się znajduje; są to tzw. zaburzenia orientacji allopsychicznej; znacznie rzadziej w majaczeniu dochodzi do zaburzenia orientacji co do własnej osoby (czyli autopsychicznej) – chory nie wie, jak się nazywa i kim jest lub podaje nieprawdziwe dane,
  • myślenia logicznego i uwagi (wypowiedzi chorego są częściowo lub całkowicie nierzeczowe, charakteryzują się różnego stopnia upośledzeniem dokładności i ciągłości, chory ma trudności ze zrozumieniem pytań zadawanych przez osoby z otoczenia; występuje wyraźne osłabienie czujności, selektywności i koncentracji uwagi),
  • spostrzegania – mogą się pojawić omamy (inaczej halucynacje) wzrokowe, rzadziej dotyczące innych zmysłów, na przykład słuchowe, dotykowe, węchowe,
  • emocji – chory najczęściej przeżywa lęk, jest niespokojny, czasem może reagować agresją,
  • napędu psychoruchowego (od redukcji, czyli zmniejszenia, aktywności ruchowej i tempa procesów psychicznych po wzmożoną aktywność fizyczną i pobudzenie ruchowe oraz psychiczne).

Ze względu na zmiany napędu psychomotorycznego wyróżnia się majaczenie:

  • hiperaktywne, gdy pojawia się pobudzenie, niepokój, agresja,
  • hipoaktywne, z występowaniem apatii, spowolnienia funkcji motorycznych, osłabienia koncentracji i myślenia, co może być mylnie traktowane jako nadmierna senność bądź stan depresyjny,
  • mieszane, gdy obraz kliniczny jest zmienny i chory bywa okresowo pobudzony, a okresowo podsypiający i apatyczny.

Czym majaczenie różni się od innych zaburzeń świadomości?

Klasycznie zaburzenia świadomości dzieli się na ilościowe i jakościowe. Z kolei wśród ilościowych zaburzeń świadomości w zależności od stopnia nasilenia wyróżnia się:

  • przymglenie świadomości (obnubilatio), gdy można z chorym utrzymać kontakt słowny, choć ograniczony jedynie do prostych odpowiedzi, obserwuje się mniejszą sprawność i spójność myślenia, występuje niepełna orientacja w czasie,
  • senność (somnoletio), gdy kontakt słowny z chorym jest bardzo utrudniony, występują trudności w uzyskaniu odpowiedzi i widoczna jest nasilona niespójność myślenia,
  • półśpiączka (sopor), podczas której chory nie odpowiada i nie reaguje na pytania, ale zachowana jest reakcja na ból,
  • śpiączka (coma), gdy obserwuje się brak reakcji na bodźce słowne i bólowe ze stopniowym zanikaniem odruchów neurologicznych.

Wśród jakościowych zaburzeń świadomości wyróżnia się:

  • majaczenie (delirium), opisane powyżej,
  • zespół snopodobny (tzw. oneiroidalny), który występuje rzadziej; różni się od majaczenia przeżywaniem omamów złożonych, w których chory stara się czynnie uczestniczyć (jak w filmie); zaburzenia pamięci są bardziej nasilone niż w majaczeniu,
  • zespół zamroczeniowy, który charakteryzuje się całkowitą dezorientacją lub zawężonym polem świadomości; pojawiają się zaburzenia spostrzegania, myślenia i napędu o różnym stopniu nasilenia; najczęściej występuje przed napadami padaczkowymi lub po nich; zespołem zamroczeniowym jest także sennowłóctwo, czyli lunatykowanie,
  • zespół splątaniowy jest konsekwencją ciężkiego stanu somatycznego pacjenta i wiąże się z zaburzoną orientacją co do własnej osoby oraz otoczenia; z chorym nie można nawiązać kontaktu słownego, obserwuje się u niego niepokój ruchowy manipulacyjny, bezładne zachowania typu skubania czy darcia pościeli i odzieży; po wyzdrowieniu występuje całkowita niepamięć okresu zaburzenia.

Jak długo może trwać majaczenie?

Charakterystyczny jest przebieg zaburzeń świadomości, najczęściej falujący, zmienny, z okresami poprawy i pogorszeń. Objawy najczęściej nasilają się w godzinach wieczornych i nocnych. Ta zmienność nasilenia objawów w ramach doby różnicuje majaczenie od otępienia, w którym pogarszanie się funkcji poznawczych jest stałe i powoli postępujące. Należy jednak pamiętać, że u osób z demencją pojawiają się przemijające zaburzenia świadomości.

Zdarza się dość często, że przemijające zaburzenia świadomości, zwłaszcza przebiegające bez pobudzenia, zostają niezauważone i nierozpoznane. Mogą zostać przeoczone, gdy u chorego występuje jedynie nieznaczne zwolnienie tempa mówienia, a w jego wypowiedziach pojawiają się mgliste i nieprecyzyjne określenia oraz nieadekwatne skojarzenia. Tacy chorzy sprawiają wrażenie bezradnych, zdezorientowanych, zagubionych. Zaburzenie tego typu może być zapowiedzią pogorszenia ogólnego stanu pacjenta lub pierwszym zwiastunem nierozpoznanej choroby somatycznej.

Majaczenie to zaburzenie o ostrym charakterze z nagłym początkiem, które może trwać od kilku godzin do kilkunastu dni, niemniej jednak bywa poprzedzone objawami zwiastunowymi, takimi jak: lęk, niepokój, zmienne nastroje, bezsenność czy koszmary senne. Ich wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia może znacznie ograniczyć ryzyko rozwinięcia się majaczenia pełnoobjawowego.

Jak często rozwijają się zaburzenia świadomości?

Zaburzenia świadomości występują u około 1/5 pacjentów leczonych na oddziałach medycyny zachowawczej lub zabiegowej. Ryzyko rozwoju majaczenia u osób w starszym wieku jest jeszcze większe ze względu na częstsze współwystępowanie u tych osób kilku chorób somatycznych. Dodatkowo zwykle osoby starsze stosują większą liczbę leków, a procesy ich metabolizowania przebiegają mniej sprawnie. Mimo tak częstego występowania zaburzenia świadomości, nie zawsze zostają rozpoznane i leczone; przyczyną takiego stanu rzeczy jest znacznie zróżnicowany obraz tych zaburzeń i ich falujący przebieg. Szacuje się, że około połowa przypadków nie zostaje prawidłowo zdiagnozowana. Majaczenie zwiększa ryzyko złego rokowania (dłuższej hospitalizacji, powikłań, a nawet śmierci chorego) bez względu na chorobę podstawową, powinno więc być zawsze traktowane jako stan ostry i zagrażający życiu.

Jakie są przyczyny majaczenia?

Podłożem zaburzenia świadomości może być jedna lub więcej przyczyn jednocześnie. U niemal połowy osób w podeszłym wieku majaczenie jest wywołane kilkoma czynnikami. Przykładowo źródłem zaburzeń świadomości występujących tuż po zabiegu operacyjnym (zwykle 1–4 dni po prawidłowym okresie po wybudzeniu z narkozy) mogą być stosowane leki i środki znieczulające, zaburzenia metaboliczne, niedotlenienie, zmniejszenie przepływu mózgowego czy infekcja.

Najczęstsze przyczyny zaburzeń świadomości to:

  • choroby immunologiczne (encefalopatia Hashimoto, toczeń rumieniowaty układowy),
  • choroby metaboliczne (niewydolność wątroby, niewydolność nerek),
  • choroby układu endokrynnego,
  • niedobory witamin: niacyny (pelagra), tiaminy (encefalopatia),
  • niedokrwistość,
  • porfiria,
  • zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
  • zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej,
  • choroby neurologiczne i neurodegeneracyjne,
  • stany prowadzające do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego,
  • choroby mózgu: guzy mózgu, krwiaki pod- i nadtwardówkowe, otępienie wielozawałowe, typu Alzheimera, mieszane, inne, udary i urazy głowy,
  • napady padaczkowe,
  • ostre wodogłowie,
  • zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
  • zatrucie tlenkiem węgla,
  • choroby ogólnoustrojowe (niedokrwistość, deprywacja sensoryczna, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, tzw. DIC, hipertermia, sepsa),
  • stany pooperacyjne,
  • zatrucie substancjami psychotropowymi, nadużywanie alkoholu, leków uspokajających, nasennych, innych substancji psychoaktywnych (amfetamina, halucynogeny, kokaina, opiaty),
  • choroby układu krążenia (zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, hipotensja, niewydolność krążenia, zawał serca),
  • choroby układu oddechowego (niewydolność oddechowa, zapalenie płuc, zator płuc),
  • choroby zakaźne i zapalne (cytomegalia, gruźlica, grzybice, HIV, kiła, mononukleoza, toksoplazmoza, świnka),
  • u starszych osób nawet niegroźne infekcje (np. układu moczowego),
  • leki,
  • zatrucia (dwutlenkiem i tlenkiem węgla, lekami, metalami ciężkimi i truciznami przemysłowymi: arszenikiem, ołowiem, talem, środkami owadobójczymi, substancjami lotnymi typu benzyna, rozpuszczalniki organiczne),
  • nagłe odstawienie stosowanych leków (np. ze względu na przyjęcie do szpitala i niepoinformowanie lekarza o stosowaniu leków).

W jaki sposób rozpoznaje się zaburzenia świadomości?

Zaburzenia świadomości można rozpoznać po przeprowadzeniu:

  • badania stanu psychicznego (z oceną wszystkich wymienionych powyżej objawów),
  • badania stanu fizykalnego chorego (badanie internistyczne i neurologiczne),
  • wywiadu dotyczącego stanu psychicznego i somatycznego u członków rodziny chorego i/lub personelu medycznego (pielęgniarki, terapeuci, pozostały personel) oraz analizy danych z dokumentacji medycznej, w tym raportów pielęgniarskich,
  • wywiadu i badań w kierunku objawów towarzyszących (gorączka, drgawki, bóle głowy, zaburzenia spostrzegania, myślenia i mowy, napędu psychoruchowego, chodu, w zakresie wykonywania codziennych czynności, apetytu, wypróżnień, oddawania moczu i jakości snu).

W trakcie oceny stanu psychicznego wykorzystuje się również specjalne instrumenty do oceny funkcji poznawczych. Testy te pozwalają oceniać świadomość, deficyty procesów poznawczych, czynności pamięciowych, zaburzenia spójności i toku myślenia, spostrzegawczość, orientację oraz sprawność motoryczną. Wśród najbardziej znanych i powszechnie wykorzystywanych należy wymienić narzędzia stosowane głównie do oceny stopnia nasilenia zmian otępiennych:

  • krótka ocena stanu psychicznego (Mini Mental State Examination – MMSE), który umożliwia pobieżną ocenę niektórych funkcji poznawczych, takich jak orientacja w miejscu i w czasie, pamięć słowna, uwaga, funkcje językowe oraz analiza wzrokowo-przestrzenna,
  • test rysowania zegara (clock drawing test – CDT), pozwalający na ocenę procesów wzrokowo-przestrzennych, zdolności konstrukcyjnych oraz myślenia abstrakcyjnego poprzez analizę jakościową wyników.

Istnieje również szereg pomocnych instrumentów do oceny wyłącznie zaburzeń świadomości. Do najprostszych narzędzi należy metoda oceny zaburzeń świadomości (Confusion Assessment Method – CAM), która jest krótkim narzędziem przesiewowym. Może być stosowana przez lekarzy, również tych niebędących psychiatrami, do rozpoznania zaburzeń świadomości u chorych z oddziałów somatycznych, a także u pacjentów chirurgicznych. Test składa się z 4 pozycji, a stwierdzenie objawów z pozycji 1. i 2. oraz jednego z objawów z pozycji 3. lub 4. potwierdza występowanie zaburzeń świadomości:

  • nagłe zmiany stanu psychicznego zmieniające się w ciągu minut lub godzin,
  • zaburzenia skupienia uwagi (np. trudności w liczeniu, wymienianiu dni tygodnia wstecz itd.),
  • ilościowe zaburzenia świadomości (przymglenie, senność…),
  • zaburzenia toku myślenia – niespójne wypowiedzi.

Jakie badania dodatkowe powinno się wykonać?

U chorego z podejrzeniem lub rozpoznaniem zaburzeń świadomości powinno się monitorować podstawowe funkcje układu krążenia (ciśnienie tętnicze, tętno, zapis EKG) i oddechowego. Wśród obligatoryjnych badań laboratoryjnych należy wymienić: morfologię z rozmazem oraz OB, wysycenie tlenem krwi tętniczej, stężenie elektrolitów i glukozy, aktywność enzymów wątrobowych, stężenia albumin, kreatyniny, mocznika i białka ostrej fazy, a także badanie moczu.

Przy ocenie niejasnych przyczyn majaczenia rozważa się wykonanie dodatkowo:

  • tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego głowy,
  • zdjęcia radiologicznego płuc,
  • zapisu elektroencefalograficznego mózgu (EEG),
  • badania płynu mózgowo-rdzeniowego,
  • badania krwi na zawartość substancji toksycznych, psychoaktywnych, ludzkiego wirusa upośledzenia odporności, porfiryn, metali ciężkich, witaminy B12kwasu foliowego, przeciwciał przeciwjądrowych, komórek LE w kierunku tocznia,
  • badania moczu na zawartość substancji toksycznych oraz leków i posiewu moczu.

Jakie jest postępowanie w przypadku majaczenia?

Leczenie chorego z zaburzeniami świadomości powinno się odbywać w ramach stacjonarnego oddziału szpitalnego, co umożliwia diagnostykę podłoża majaczenia. Postępowanie terapeutyczne polega przede wszystkim na usunięciu przyczyny. Stosuje się odpowiednie postępowanie mające na celu wyrównanie hipoglikemii, niedotlenienia, redukcji podwyższonej temperatury ciała, wyrównania nadciśnienia tętniczego, wyrównania odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych itp. W przypadku silnego pobudzenia i niemożności wyciszenia chorego czasami zachodzi konieczność zastosowania zabezpieczenia mechanicznego, aby uniknąć samouszkodzenia bądź zagrożenia zdrowia i życia osób z otoczenia. W tym celu stosuje się zwykle unieruchomienie w łóżku pasami zakładanymi na nadgarstki i kostki u nóg. Pacjent powinien pozostawać pod ścisłym nadzorem medycznym. Istotne jest zapewnienie odpowiedniego otoczenia i wsparcia środowiskowego, czyli przebywanie chorego w spokojnym, jasnym, cichym pomieszczeniu, przekazywanie choremu prostych informacji na temat czasu i miejsca, w którym się znajduje. Ważna jest edukacja bliskich. Objawowo stosuje się leki przeciwpsychotyczne oraz leki przeciwlękowe, uspokajające.

Jest specjalistą psychiatrii, jej główne zainteresowania naukowe to nowe metody biologiczne w terapii zaburzeń psychicznych, psychiatria konsultacyjna, terapia i wsparcie dla osób z otępieniem.
Pracuje w Katedrze i Klinice Psychiatrii na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu oraz Klinice Psychiatrii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu.
26.04.2021
Wybrane treści dla Ciebie
  • Łagodne zaburzenia poznawcze
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta