×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Hipersomnie (nadmierna senność)

dr hab. n. med. Adam Wichniak, prof. nadzw. IPiN
III Klinika Psychiatryczna i Ośrodek Medycyny Snu
Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Mianem hipersomni określa się zaburzenia snu, które polegają na zbyt długim czasie snu i/lub nadmiernej senności w ciągu dnia.


Fot. pixabay.com

Za zbyt długi czas snu uznaje się czas przekraczający 10 godzin. O nadmiernej senności mówi się, gdy wynik łączny w skali senności Epworth przekracza 10 punktów. Gdy przekracza on 15 punktów, mówi się o senności patologicznej.



Skala senności Epworth

Proszę określić, jak duże było w ostatnim czasie prawdopodobieństwo zaśnięcia w wymienionych poniżej sytuacjach, w odróżnieniu od uczucia ogólnego zmęczenia. Jeśli Pan/i nie wykonywał/a tych czynności w ostatnim czasie, proszę je sobie wyobrazić i określić, jak wpłynęłyby one na Pana/ią.

Proszę posłużyć się poniższą skalą od 0 do 3 i wybrać cyfrę najbardziej pasującą do każdej sytuacji.
0 = zerowe prawdopodobieństwo zaśnięcia
1 = małe prawdopodobieństwo zaśnięcia
2 = średnie prawdopodobieństwo zaśnięcia
3 = duże prawdopodobieństwo zaśnięcia

siedzenie i czytanie
oglądanie telewizji
bierne siedzenie w miejscach publicznych (np. w teatrze, na zebraniu)
jako pasażer w samochodzie, jadąc przez godzinę bez odpoczynku
leżenie i odpoczywanie po południu, jeśli okoliczności na to pozwalają
w czasie rozmowy, siedząc
spokojne siedzenie po obiedzie bez alkoholu
w samochodzie, podczas kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle
suma punktów:

Częstość występowania i konsekwencje

Badania epidemiologiczne wskazują, że w krajach rozwiniętych nadmierna senność w ciągu dnia jest częstą dolegliwością zdrowotną. Co najmniej przez kilka dni w miesiącu nadmierną senność, zaburzającą prawidłowe funkcjonowanie, odczuwa 18–25% badanych dorosłych. 11–14% badanych odczuwa senność co najmniej przez kilka dni w tygodniu; około 7–8% odczuwa ją niemal każdego dnia. Nadmierna długość snu i senność w ciągu dnia przeważnie bardziej zakłócają codzienne życie niż niedobór snu, na przykład w przebiegu bezsenności. Osoby senne gorzej funkcjonują intelektualnie, mają znaczne trudności w pracy i szkole, nie nadążają za otoczeniem, są często posądzane o lenistwo, częściej występują u nich zaburzenia metaboliczne (otyłość, cukrzyca, zaburzenia lipidowe), częściej sięgają po używki (palenie papierosów, picie kawy, przyjmowanie dopalaczy i nielegalnych substancji psychostymulujących), częściej upadają i ulegają wypadkom. Diagnozowanie oraz leczenie pacjentów z nadmierną sennością należy do głównych zadań ośrodków medycyny snu.

Klasyfikacja i przyczyny

Pierwszym krokiem w rozpoznaniu przyczyn omawianych zaburzeń jest wykluczenie niedoboru snu. Czyni się to najczęściej poprzez zalecenie wydłużenia czasu snu w nocy co najmniej do 8 godzin przez minimum 4 tygodnie. Jeśli nie uzyska się poprawy, czyli zmniejszenia senności w ciągu dnia, diagnostykę rozpoczyna się od wykluczenia chorób somatycznych poprzez zebranie wywiadu, badanie lekarskie, pomiar ciśnienia tętniczego, wykonanie badania elektrokardiograficznego (EKG) oraz badań, które powinny wykluczyć m.in. cukrzycę (stężenie glukozy na czczo), choroby nerek (stężenie kreatyniny, jonogram), choroby wątroby (aktywność AST, ALT), przewlekłe stany zapalne (morfologia, OB), niedokrwistość (morfologia) i niedoczynność tarczycy (stężenie TSH). Konieczne jest również wykluczenie zaburzeń psychicznych, zwłaszcza depresji, dystymii oraz chorób neurologicznych. Czynności te wykonywane są przez lekarzy rodzinnych, psychiatrów i neurologów.

Jeśli wykluczono choroby somatyczne, neurologiczne i psychiczne, a senność nie ustępuje, konieczna jest diagnostyka w kierunku pierwotnych zaburzeń snu, z których najczęstszą przyczyną nadmiernej senności w ciągu dnia są zaburzenia oddychania w czasie snu, czyli bezdech senny. Jeśli one również zostały wykluczone, konieczna jest specjalistyczna diagnostyka w ośrodku medycyny snu w kierunku hipersomnii pochodzenia ośrodkowego. Zalicza się do nich narkolepsję, hipersomnię idiopatyczną, hipersomnie okresowe (np. zespół Kleinego i Levine’a) oraz hipersomnie wynikające z zaburzeń jakości snu, na przykład powodowane występowaniem podczas snu okresowych ruchów kończyn i innych rzadszych przyczyn.

Diagnostyka hipersomnii pochodzenia ośrodkowego

W celu rozpoznania hipersomnii pochodzenia ośrodkowego wykonuje się następujące badania: badanie polisomnograficzne, wielokrotny test latencji snu (multiple sleep latency test – MSLT) oraz test utrzymania czuwania (maintenance of wakefulness test – MWT).

Badanie polisomnograficzne – pełne badanie snu ze wzrokową i automatyczną analizą stadiów snu, parametrów układu krążenia i oddechowego, utlenowania krwi, EKG i ruchów kończyn podczas snu

Wielokrotny test latencji snu (MSLT) – rejestracja szybkości zasypiania/czynności bioelektrycznej mózgu (EEG) podczas pięciu 20–30-minutowych drzemek zaplanowanych co 2 godziny w ciągu dnia

Test utrzymania czuwania (MWT) – cztery 40-minutowe testy, które osoba badana spędza w wygodnym fotelu, w ciemnym cichym pomieszczeniu, starając się nie zasnąć; podczas każdego testu rejestruje się czynność bioelektryczną mózgu (EEG); test utrzymania czuwania jest wskazany u osób skarżących się na nadmierną senność, które wykonują pracę wymagającą utrzymania czujności

Narkolepsja

Narkolepsja jest hipersomnią związaną z uszkodzeniem bocznego podwzgórza, części mózgu odpowiedzialnej za produkowanie białek nazywanych hipokretynami lub oreksynami. W wyniku niedoboru tych białek, co można ocenić poprzez wykonanie punkcji lędźwiowej i oznaczenie stężenia hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym, chorzy na narkolepsję doświadczają 4 typowych objawów, określanych jako tetrada narkoleptyczna.

1. Nadmierna senność z atakami snu. Chorzy na narkolepsję, mimo że budzą się rano wyspani, już po kilku godzinach odczuwają tak nasiloną senność, że muszą się udać na krótkotrwałą drzemkę. Choć drzemka przynosi im ulgę i znowu czują się rześko, po kilku godzinach sytuacja się powtarza. Zasypianie wbrew woli jest bardzo typowe dla narkolepsji. W nasilonych postaciach choroby może występować co kilkanaście–kilkadziesiąt minut i w sposób nagły, dlatego nazywa się to atakami snu. Często dochodzi również do zasypiania w nietypowych, krępujących sytuacjach, na przykład podczas rozmowy z inną osobą, podczas posiłku, podczas zebrań w miejscach publicznych. Ataki snu mogą występować również w sytuacjach, które stanowią zagrożenie dla pacjenta i jego otoczenia, na przykład podczas prowadzenia samochodu.

2. Katapleksje. Jest to objaw najbardziej charakterystyczny dla narkolepsji. Oznacza nagłe zmniejszenie napięcia mięśni w sytuacjach emocjonalnych, na przykład radości, gniewu, zaskoczenia. Osoby chore mówią, że opada im wtedy głowa, otwierają się usta (opada żuchwa), nie mogą wyraźnie mówić, opadają im ramiona, przedmioty wypadają z rąk, uginają się kolana. W przypadku całkowitej katapleksji może dochodzić do upadków. Katapleksję należy różnicować z omdleniami powodowanymi zaburzeniami sercowo-krążeniowymi i innymi stanami z utratą przytomności, na przykład napadami nieświadomości, które są związane z napadami padaczkowymi. Różnicowanie powyższych zaburzeń z katapleksją nie jest trudne, ponieważ katapleksje nie prowadzą do utraty przytomności. Osoba chora nie jest w stanie się poruszyć, ale po ustąpieniu ataku dokładnie pamięta, co się z nią działo, a także co robiły i mówiły osoby znajdujące się w jej otoczeniu.

3. Halucynacje hipnagogiczne, czyli omamy przysenne. Podobne do marzeń sennych doznania wzrokowe i słuchowe, pojawiające się w okresie zasypiania. W tym czasie pacjenci z narkolepsją przeżywają często barwne sceny, „jakby w filmie”. Nierzadko mają one charakter zagrażający, na przykład pacjent widzi zbliżających się do niego złoczyńców.

4. Paraliż przysenny. Stan, w którym po wybudzeniu się ze snu osoba chora przez kilka do kilkunastu sekund nie jest w stanie się poruszyć, „czuje się, jakby była sparaliżowana”.

Epidemiologia

Wbrew powszechnemu przekonaniu narkolepsja nie jest schorzeniem bardzo rzadkim. Częstość jej występowania w krajach zachodnio- i środkowoeuropejskich szacuje się na 1:2000 osób w populacji ogólnej. Oznaczałoby to, że w Polsce jest blisko 20 tys. chorych na narkolepsję. Liczba zdiagnozowanych przypadków nie przekracza jednak kilkuset, ponieważ choroba pozostaje najczęściej nierozpoznana. Wiele osób nie wie, że choruje i nie szuka albo nie otrzymuje właściwej pomocy. Stanowi to dla nich dużą szkodę, ponieważ narkolepsja ma ogromny negatywny wpływ na codzienne życie, a można ją skutecznie leczyć. Analiza przeprowadzona w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w 2006 r. wykazała, że średni czas od zachorowania do ustalenia właściwego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia wynosił wśród leczonych przez nas pacjentów ponad 8 lat.

Leczenie

Leczenie hipersomnii pochodzenia ośrodkowego polega na stosowaniu metod behawioralnych polegających na wydłużeniu czasu spędzanego w nocy w łóżku co najmniej do 8 godzin oraz planowaniu krótkich (<30 min) drzemek w ciągu dnia. Jeśli oddziaływania behawioralne i łagodne substancje stymulujące, na przykład kofeiny, nie dają poprawy, celowe jest przyjmowanie w dniach nauki/pracy leków stymulujących, takich jak modafinil, metylofenidat lub selegilina. Leczenie katapleksji umożliwia stosowanie leków przeciwdepresyjnych, takich jak wenlafaksyna, fluoksetyna, paroksetyna i klomipramina. Lekiem zalecanym do podawania pacjentom z nasilonymi zaburzeniami snu nocnego i ciężkimi katapleksjami jest hydroksymaślan sodu. Trwają badania poświęcone lekom o działaniu agonistycznym (aktywującym) na receptory hipokretynowe.

30.11.2012
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta