Psychiatria kosmetyczna - strona 3

Medykalizacja problemów życiowych

Wątpliwości te są ściśle związane z pytaniem o cele medycyny i profesjonalne obowiązki lekarza. Niektórzy argumentują, że celem medycyny jest zapobieganie chorobie, promocja i utrzymanie zdrowia, niesienie ulgi w cierpieniu spowodowanemu przez chorobę, leczenie osób dotkniętych chorobami i zapewnienie spokojnej śmierci.¹⁰ Ponadto twierdzi się, że lekarz nie jest usługodawcą, który spełnia zachcianki swych klientów, lecz że powinien w niektórych sytuacjach bronić pacjentów przed nimi samymi, strzegąc dostępu do niebezpiecznych farmaceutyków.¹¹ Dlatego proponuje się, aby optymalizacją i ulepszeniem ludzkiego funkcjonowania nie zajmowali się lekarze, a osobna grupa specjalistów działająca według rynkowych reguł podaży i popytu.¹²

Zdaniem Normana Danielsa podstawą powszechnego systemu opieki zdrowotnej jest równość społecznie kreowanych szans.¹³ Prawa dostępu do służby zdrowia nie należy zatem mylić z prawem do zdrowia, jak to robią ci, którzy twierdzą, że „kosmetyczna farmakologia” w niektórych przypadkach jest formą kompensacji, dla tych, którzy nie mieli szczęścia na genowej loterii. Społeczeństwo, jak twierdzi Daniels, może bowiem zapewnić równe szanse w dostępie do opieki zdrowotnej, nie może jednak wyrównać nierówności stworzonych przez naturę. Świadczenia „kosmetyczne” nie są zatem świadczeniami zdrowotnymi.
Niektórzy jednak zwracają uwagę, że prośba o przepisanie leków w celach „kosmetycznych” pada zawsze w kontekście relacji terapeutycznej pacjent–lekarz.14 Użycie leków psychoaktywnych jest w tej sytuacji tzw. użyciem poza wskazaniami rejestracyjnymi i w związku z tym powinno wiązać się z uzyskaniem wyraźnej świadomej zgody, a także być poprzedzone odpowiednią oceną możliwego ryzyka.¹⁴

Upowszechnienie się „kosmetycznej farmakologii” jest znakiem medykalizacji życia współczesnego człowieka – twierdzą jej przeciwnicy. Medykalizacja jest opisem w języku medycyny problemów egzystencjalnych, kulturowych lub społecznych i próbą rozwiązania ich za pomocą medycznych środków. W tym sensie medykalizacja jest swego rodzaju błędem kategorialnym.¹² W życiu społecznym wiąże się ona ze wzrostem kosztów opieki zdrowotnej, a także z przesunięciem środków finansowych i społecznej uwagi z innych, równie istotnych jak zdrowie, obszarów ludzkiego życia. Przykładowo konsekwencją medykalizacji problemów wychowawczych i edukacyjnych będzie wyraźny wzrost liczby rozpoznawanych przypadków ADHD i odpowiednio wzrost liczby recept na lek Strattera. Tymczasem być może część tych problemów dałoby się rozwiązać poprzez zmiany w systemie edukacji. Niektórzy krytycy współczesnej praktyki psychiatrycznej twierdzą, że główną przyczyną medykalizacji jest chęć zysku koncernów farmaceutycznych.¹⁵

Jednakże medykalizacja sama w sobie nie musi być zła.¹⁶ Każdy fenomen ludzkiego życia ma przecież wiele rozmaitych wymiarów. Jak zauważa Byron Good, choroba, na przykład rak, ma wymiar biologiczny, ale jest też wydarzeniem biograficznym i obiektem społecznej uwagi.¹⁷ Można powiedzieć, że zła jest dopiero nadmierna medykalizacja, a z taką mamy do czynienia, gdy wymiar medyczny jakiegoś zjawiska zaczyna zbyt dominować i nie pozwala ujawnić się innym, równie ważnym aspektom ludzkiej egzystencji.

Przeciwnicy „kosmetycznej farmakologii” argumentują, że użycie leków psychoaktywnych w przypadku zdrowych osób wzmacnia wątpliwe z punktu widzenia moralności tendencje w życiu społecznym. Efektywność w pracy oraz określony sposób społecznego funkcjonowania stają się najważniejszymi wartościami ludzkiego życia. Ponadto, jeśli coraz więcej ludzi będzie stosować środki psychoaktywne w celu poprawy nastroju i zwiększenia wydajności w pracy, to stworzy się pewnego rodzaju społeczną normę i sprawi, że wszyscy nieprzyjmujący leków, nieśmiali, wycofani i niemający ochoty na intensywne interakcje społeczne, znajdą się pod presją. Jeśli wtedy zdecydują się na użycie leków, ich decyzja nie będzie w pełni autonomiczna. Zwraca się też uwagę na fakt, że powszechne stosowanie leków, by uzyskać poprawę nastroju i polepszenie relacji społecznych lub sprawniejsze myślenie może przyczynić się do rozpowszechnienia się materialistyczno-mechanistycznej koncepcji człowieka, w której nie ma miejsca na indywidualny wysiłek woli lub osobistą odpowiedzialność.

Oba wymienione argumenty opierają się na logice równi pochyłej. Równia pochyła jednak nie rządzi się prawem konieczności, a jedynie wskazuje na pewną możliwość. Osoba przyjmująca Prozac wcale nie musi myśleć o sobie jako o biochemicznej maszynie, a z faktu, że ktoś chce mieć lepsze interpersonalne relacje w pracy, nie wynika, że praca jest w jego życiu największą wartością.

Podsumowanie

Zastanawiając się nad kosmetycznym użyciem leków psychoaktywnych, nie należy przeceniać ich oddziaływania, zarówno na jednostkę, jak i na społeczeństwo. Ten błąd zdają się często popełniać zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy „kosmetycznej farmakologii”. Lepsze samopoczucie pacjenta może nie wystarczyć do pokonania życiowych trudności: wykonania trudnego zadania w pracy czy polepszenia relacji w rodzinie. Przyjmowanie leków psychoaktywnych niekoniecznie musi się jednak wiązać z dramatycznymi zmianami kulturowymi. Wydaje się, że w kwestii kosmetycznej farmakologii należy polecać umiar i zdrowy rozsądek.