Fot. pixabay.com
Halucynoza alkoholowa
Majaczenie alkoholowe nie jest jedyną chorobą osób uzależnionych od alkoholu związaną z obecnością halucynacji. Długotrwałe narażenie mózgu na toksyczne działanie etanolu grozi rozwojem halucynozy alkoholowej – będącej typową psychozą wywołaną piciem.
Jak często występuje?
Trudno ocenić częstość występowania tej choroby, a ostrożne szacunki mówią o 1–2% uzależnionych. Wiadomo natomiast, że u co piątego chorego ma ona charakter przewlekły i utrzymuje się wiele miesięcy.
Jak się objawia?
Niezależnie od sytuacji, w jakiej wystąpiła po raz pierwszy, przewlekła halucynoza może utrzymywać się zarówno w okresach picia, jak i trzeźwości. W przeciwieństwie do delirium, omamy mają w tym przypadku charakter słuchowy, co oznacza, że chorzy słyszą nieistniejące głosy, nierzadko należące do znajomych osób. To, co mówią głosy, jest zwykle nieprzyjemne dla pacjenta i stwarza poczucie zagrożenia. Bywa, że głosy namawiają chorego do podejmowania różnych działań – mówi się wtedy, że omamy mają charakter imperatywny. Szczególnie niebezpieczne są sytuacje, gdy treścią halucynacji są głosy nakazujące popełnienie samobójstwa lub agresję wobec innych osób. Mogą się pojawiać również nieprawidłowe przekonania (czyli urojenia) dotyczące bezpieczeństwa oraz poczucie bycia obserwowanym i obmawianym.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Podobnie jak w przypadku majaczenia alkoholowego, logiczne wyjaśnianie osobie chorej, iż to, co słyszy, jest nieprawdziwe, nie spowoduje ustąpienia objawów. Konieczne jest leczenie farmakologiczne. W zależności od nasilenia objawów może być ono prowadzone ambulatoryjnie lub wymagać hospitalizacji. Jeśli chory jest agresywny wobec otoczenia lub przejawia zamiary samobójcze powinien być bezwzględnie leczony w szpitalu.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Diagnoza opiera się na badaniu psychiatrycznym pacjenta i zebraniu szczegółowego wywiadu dotyczącego spożywania alkoholu oraz okoliczności wystąpienia objawów. Duże znaczenie może mieć rozmowa z bliskimi osobami pacjenta, zwłaszcza jeśli kontakt z nim samym jest utrudniony.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie chorych z halucynozą alkoholową wymaga regularnej opieki psychiatrycznej i polega na stosowaniu leków przeciwpsychotycznych (neuroleptyków). Niezbędne dla powodzenia terapii jest utrzymywanie abstynencji, która jest jednocześnie warunkiem możliwości przyjmowania tych leków. Generalną zasadą w psychiatrii jest bowiem całkowity zakaz spożywania napojów z zawartością alkoholu podczas stosowania jakichkolwiek preparatów psychotropowych.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Regularne przyjmowanie leków oraz kontynuowanie abstynencji pozwala na pełne wyleczenie większości chorych.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Jak uniknąć zachorowania?
Aby uniknąć nawrotu doznań psychotycznych – halucynacji i urojeń – trzeba pozostawać pod kontrolą psychiatryczną i skrupulatnie przestrzegać zasad farmakoterapii. Powrót do spożywania alkoholu niesie ze sobą ogromne ryzyko ponownego wystąpienia objawów.
Paranoja alkoholowa (zespół Otella)
Paranoja alkoholowa jest zaburzeniem psychotycznym wikłającym uzależnienie od alkoholu, związanym z obecnością całkowicie nieprawdziwych i niepodlegających korygowaniu przekonań – czyli urojeń.
Jak często występuje?
Chorobliwa zazdrość, której jedną z postaci stanowi zespół Otella, była stwierdzana w niektórych badaniach nawet u 30% osób uzależnionych od alkoholu poddanych leczeniu. Nie ma jednak precyzyjnych i jednoznacznych danych epidemiologicznych dotyczących tej konkretnej postaci psychozy alkoholowej. Urojenia niewierności występują również w przebiegu innych chorób psychiatrycznych, jednak szacuje się, że przyczyną w 20% przypadków jest alkohol.
Jak się objawia?
Choroba ta występuje u mężczyzn i polega na niezachwianym przekonaniu o niewierności małżeńskiej. Chorzy dotknięci tą dolegliwością są przekonani, że ich partnerki prowadzą intensywne życie towarzyskie, umawiają się z innymi mężczyznami, a każde spóźnienie czy wcześniejsze wyjście do pracy interpretują jako niezaprzeczalny dowód swojej racji. Tłumaczenie i uzasadnianie przez kobietę, iż powzięte podejrzenia są niesłuszne, nie przynosi oczekiwanych efektów. Fakt wierności partnerki nie ma tu większego znaczenia, gdyż wszelkie błahe sytuacje urastają w takich przypadkach do rozmiaru całkowitego zawodu zaufania. Pacjenci z tą postacią psychozy podejmują rozmaite, często agresywne działania wobec swoich towarzyszek. Śledzą je, podsłuchują, nachodzą w pracy, przeszukują rzeczy osobiste, oskarżają wobec otoczenia o rozwiązły tryb życia oraz prześladują telefonami i groźbami.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Urojenia zazdrości mogą być przyczyną maltretowania kobiet, znęcania się nad nimi, a nawet zabójstw. Często, mimo zakończenia takiego związku, sytuacja nie ulega zmianie i niezbędne staje się wystąpienie przez kobietę na drogę sądową. W każdym przypadku ofiary mogą się zwrócić o pomoc do Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar przemocy w Rodzinie – Niebieskiej Linii – tel. 801 12 00 02.
Pacjenci z paranoją alkoholową wymagają leczenia psychiatrycznego. W razie obecności zachowań agresywnych, wynikających z zaburzeń psychicznych, niezbędne jest wezwanie pogotowia ratunkowego oraz policji w celu przewiezienia chorego do szpitala psychiatrycznego.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Rozpoznanie ustala się na podstawie badania psychiatrycznego i szczegółowego wywiadu dotyczącego używania alkoholu. Niezwykle cenna jest w tym przypadku relacja otoczenia na temat funkcjonowania chorego, a zwłaszcza partnerek będących obiektem chorobliwej zazdrości.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie jest trudne i długotrwałe, a warunkiem powodzenia terapii, podobnie jak w przypadku halucynozy alkoholowej, jest utrzymywanie abstynencji. Pod opieką psychiatry pacjent otrzymuje leki przeciwpsychotyczne. Ich działanie rozwija się w ciągu kilku tygodni i wymaga codziennego przyjmowania właściwej dawki zaleconych preparatów. Przerywanie farmakoterapii i manipulacja dawkami, a także spożywanie alkoholu, uniemożliwiają skuteczne wyeliminowanie objawów.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Całkowite wyleczenie jest trudne. Bardzo częste są przypadki nawracania objawów po ich czasowym opanowaniu. Zdarza się, że chorzy wchodzą w kolejne związki, a objawy w postaci chorobliwej zazdrości i podejrzliwości rozwijają się w stosunku do nowych partnerek. Rokowanie w przypadku tej choroby nie jest pomyślne.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Jak uniknąć zachorowania?
Stałe przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych, regularna opieka psychiatryczna oraz utrzymywanie abstynencji zwiększają szansę powodzenia leczenia. Podjęcie terapii uzależnienia i poznanie mechanizmów radzenia sobie z negatywnymi emocjami może przynieść dodatkowe korzyści i zmniejszyć nasilenie objawów oraz ryzyko nawrotu.
Zespół amnestyczny – zespół Korsakowa i encefalopatia Wernickego
Zespół amnestyczny jest chorobą spowodowaną długotrwałym i intensywnym piciem alkoholu, wynikającą ze stanu niedożywienia i głębokich niedoborów witaminowych.
Jak często występuje?
Badania pośmiertne wskazują, że typowe dla tej choroby zmiany w mózgu stwierdza się u około 3% osób uzależnionych od alkoholu.
Jak się objawia?
Głównym symptomem jest głębokie upośledzenie pamięci świeżej – czyli zapamiętywania i przywoływania nowych informacji. Chorzy stają się apatyczni, mają zaburzone poczucie czasu i nie potrafią prawidłowo przywoływać kolejności ostatnich wydarzeń. Braki w pamięci wypełniają fałszywymi treściami czyli konfabulacjami, a wspomnienia mieszają się im z teraźniejszością.
Przyczyną zespołu Korsakowa jest, wynikający z intensywnego picia alkoholu, niedobór witaminy B1 (tiaminy). Witamina ta gorzej wchłania się z przewodu pokarmowego u osób pijących, ponadto alkohol zaburza powstawanie jej aktywnej formy w organizmie. Z tego samego powodu u chorych uzależnionych może rozwinąć się stan ciężkich zaburzeń neurologicznych w postaci encefalopatii Wernickego z zaburzeniami świadomości, czyli dezorientacją co do miejsca i czasu, niezbornym chodem, zaburzeniami czucia i kontrolowania ruchów, oczopląsem i drgawkami. Choroba ta może prowadzić do trwałych powikłań i śmierci.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W przypadku stwierdzenia wymienionych objawów zespołu Korsakowa niezbędne jest zgłoszenie się do neurologa w celu przeprowadzenia ewentualnych badań dodatkowych i włączenia leczenia. Pojawienie się nagłych zaburzeń orientacji i logicznego kontaktu z chorym, drgawki i trudności w wykonywaniu ruchów wymaga niezwłocznego przewiezienia chorego do szpitala.
Jak lekarz ustala diagnozę?
Charakterystyczny przebieg choroby oraz współistnienie uzależnienia od alkoholu są zwykle wystarczającymi przesłankami do rozpoznania i włączenia leczenia. W przypadku wątpliwości diagnostycznych lub dołączenia się nietypowych objawów, wykonuje się badanie obrazowe mózgu, które służy wykluczeniu obecności innej przyczyny zaburzeń (guza, tętniaka, ogniska udarowego). Zwykle przeprowadzane jest wtedy badanie tomografii komputerowej głowy lub rezonansu magnetycznego.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie zarówno zespołu amnestycznego Korsakowa jak i encefalopatii Wernickego polega na uzupełnianiu niedoborów witaminy B1 drogą iniekcji. Czasem konieczne jest dożylne uzupełnienie brakujących elektrolitów – przede wszystkim potasu i magnezu.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Leczenie nie jest w 100% skuteczne. Mimo długotrwałego podawania niezbędnej witaminy, do pełnego powrotu do zdrowia dochodzi u jedynie 25% pacjentów, u połowy obserwuje się częściową poprawę, zaś u kolejnych 25% objawy utrzymują się bądź narastają. Im mniej zaawansowana jest choroba w momencie włączenia farmakoterapii, tym rokowanie i szanse wyleczenia są większe.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Jak uniknąć zachorowania?
Kluczowe znaczenie dla uniknięcia nawrotu choroby ma utrzymywanie abstynencji oraz prawidłowa i zrównoważona dieta bogata w witaminy z grupy B.
Późno ujawniające się zaburzenia psychiczne wynikające z używania alkoholu
Zespoły otępienne, zaburzenia osobowości i zachowania
Niezależnie od opisanych wcześniej jednostek chorobowych, u osób długotrwale pijących alkohol dochodzi do uszkodzeń i zaburzeń funkcjonowania całego układu nerwowego: mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych.
Jak często występuje?
Z powodu toksyczności etanolu, licznych urazów głowy, krwawień i niedoborów substancji odżywczych, minerałów i witamin u niemal 70% uzależnionych dochodzi do zaników kory mózgowej (istoty szarej).
Jak się objawia?
Kora mózgu jest najmłodszą ewolucyjnie częścią układu nerwowego, kontroluje funkcje intelektualne i emocjonalne, odpowiada za procesy myślowe, planowanie, pamięć, kontrolę impulsów, a także ruchy dowolne. Znajdują się w niej ośrodki wzroku, słuchu, czucia, mowy itp. Spowodowane toksycznymi właściwościami alkoholu uszkodzenie i zanikanie tej części mózgu powoduje istotne zaburzenia funkcjonowania człowieka. Charakterystyczne zmiany osobowości – odhamowanie, impulsywność, drażliwość lub nieuzasadniona euforia, niedostosowywanie się do norm społecznych oraz infantylne zachowania wynikają z uszkodzeń przedniej części kory mózgowia – czyli płatów czołowych. Częstym i źle rokującym powikłaniem uzależnienia jest narastający proces otępienny. Chorzy cierpią na zaburzenia pamięci, mają problem z przyswajaniem nowych informacji, planowaniem, myśleniem, liczeniem, rozumieniem. Początkowo pojawiają się dyskretne objawy, trudności z przypominaniem sobie wydarzeń, czasem apatia i obojętność, niezrozumiałe dla otoczenia zachowania czy wybuchy złości. Pacjenci z zespołem otępiennym – w tym jego postacią, która wynika z używania alkoholu – stają się coraz mniej samodzielni i samowystarczalni i przestają sobie radzić w codziennych sytuacjach. Zapominają o płaceniu rachunków, konieczności robienia zakupów, przygotowywania posiłków itp.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Należy mieć świadomość, że opisane objawy będą się zapewne pogłębiać. Kluczowym celem pozostaje niedopuszczenie do narastania niesprawności chorego. Opieka neurologiczna i psychiatryczna jest niezbędna, jednak podstawowe znaczenie ma zaprzestanie picia alkoholu.
Jak lekarz ustala diagnozę?
Rozpoznanie opiera się na badaniu psychiatrycznym oraz badaniach obrazowych (tomografii komputerowej lub rezonansie magnetycznym), które uwidaczniają zaniki w poszczególnych obszarach mózgu.
Jakie są sposoby leczenia?
Możliwości leczenia tego typu zaburzeń są bardzo umiarkowane i mało skuteczne. Uszkodzony mózg nie jest bowiem w stanie w pełni się zregenerować. Wysiłki terapeutyczne koncentrują się w tym przypadku na ograniczaniu postępu choroby poprzez utrzymywanie trzeźwości. Konieczne jest uzupełnianie niedoborów pokarmowych – witamin, przede wszystkim z grupy B, minerałów, nienasyconych kwasów tłuszczowych. Długotrwała abstynencja pozwala na częściową odbudowę uszkodzonych obszarów, zwłaszcza u kobiet i młodych osób.
Jeżeli opisane objawy pojawiają się nagle, istnieje duże ryzyko, że ich przyczyna jest potencjalnie groźna dla życia. Nagła zmiana zachowania, przede wszystkim związana z zaburzeniami orientacji w miejscu i czasie, a w ekstremalnych przypadkach dezorientacji co do własnej osoby, może być spowodowana krwawieniem do mózgu lub jego ostrym niedokrwieniem, obecnością tętniaka czy guza mózgu. W przypadku nagłej utraty logicznego kontaktu z chorym niezbędne jest natychmiastowe uzyskanie profesjonalnej pomocy i przewiezienie chorego do szpitala.
Depresja
Osoby uzależnione częściej niż reszta populacji chorują na depresję. Jest ona jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych w praktyce psychiatrycznej.
Jak często występuje?
U połowy chorych po przerwaniu picia natychmiast pojawiają się objawy depresyjne, a u co piątego utrzymują się one dłużej niż miesiąc. Na całym świecie zapada na tę chorobę około 20% kobiet i 12% mężczyzn (dane dotyczą populacji ogólnej).
Jak się objawia? Jak lekarz ustala diagnozę?
Depresja jest zaburzeniem, którego podstawowym objawem jest obniżenie nastroju – poczucie smutku, przygnębienia i pesymizmu. Rozpoznanie depresji u osoby uzależnionej nastręcza dużych trudności z uwagi na konieczność rozważenia i wyeliminowania bezpośredniego związku obserwowanych objawów z powtarzanym zatruciem alkoholem lub stanem abstynencyjnym. U kobiet zaburzenia nastroju częściej poprzedzają nadużywanie alkoholu, podczas gdy u mężczyzn to raczej picie poprzedza depresję.
Rozpoznanie ustala się na podstawie badania psychiatrycznego. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce kryteriami ICD-10, aby rozpoznać depresję konieczne jest stwierdzenie obecności co najmniej dwóch objawów podstawowych oraz dwóch objawów dodatkowych, gdy utrzymują się łącznie dłużej niż dwa tygodnie.
Podstawowe objawy depresji:
- obniżenie nastroju występujące codziennie przez większą część dnia
- utrata zainteresowań i/lub odczuwania radości
- zmniejszenie energii, zwiększona męczliwość.
Dodatkowe objawy depresji:
- utrata wiary w siebie i poczucia własnej wartości
- nieracjonalne poczucie winy
- nawracające myśli o śmierci i samobójstwie
- problemy z pamięcią i koncentracją uwagi
- zmiana aktywności (spowolnienie lub niepokój)
- zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność)
- zmiany apetytu (nasilenie lub zmniejszenie)
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Trwające mimo utrzymywania abstynencji smutek, przygnębienie, pesymizm, brak energii, apatia, niezdolność czerpania radości z dotychczasowych przyjemności powinny skłonić do wizyty u psychiatry w celu wykluczenia depresji bądź włączenia właściwego leczenia. Czasem dominującym objawem jest brak energii, niepokój, płaczliwość, trudności w podejmowaniu decyzji i zmobilizowaniu się do jakiegokolwiek działania.
Zgłoszenie się do poradni zdrowia psychicznego nie musi być równoznaczne z rozpoznaniem depresji i przepisaniem leków. Jeśli jednak obserwowane objawy wynikają z depresji lub innych zaburzeń psychicznych, ich odpowiednio wczesne leczenie może uchronić przed dalszym postępem choroby i zapobiec dołączaniu się kolejnych symptomów, w postaci chociażby myśli samobójczych.
Jakie są sposoby leczenia?
Podstawową metodą terapii jest stosowanie leków przeciwdepresyjnych, a lekami z wyboru są tak zwane selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (sertralina, citalopram, paroksetyna, fluoksetyna i fluwoksamina). Skuteczność farmakoterapii jest wysoka, jednak wymaga utrzymywania abstynencji. Wypicie alkoholu podczas przyjmowania leków grozi zatruciem, które może się zakończyć śmiercią. Większość przypadków depresji można skutecznie wyleczyć w warunkach ambulatoryjnych, pod opieką psychiatry w poradni zdrowia psychicznego.
W niektórych sytuacjach niezbędna jest jednak hospitalizacja. Jeżeli chory potwierdza pragnienie popełnienia samobójstwa lub jego stan sprawia, że nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, powinien trafić na oddział psychiatryczny. Warto pamiętać, że osoby uzależnione są obciążone ogromnym ryzykiem popełnienia samobójstwa. Wyniki pewnych badań wskazują, że prawdopodobieństwo odebrania sobie życia jest u nich nawet stukrotnie większe niż w całej populacji.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Tak! Leczenie pierwszego w życiu epizodu depresyjnego trwa zazwyczaj 6–12 miesięcy, zaś kolejnych zwykle nie mniej niż dwa lata. Leczenie często bywa skuteczne, a brak powodzenia terapii jednym lekiem nie wyklucza uzyskania poprawy w wyniku zmiany na inny lek przeciwdepresyjny.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Jak uniknąć zachorowania?
Najlepszym sposobem uniknięcia nawrotów choroby jest utrzymywanie abstynencji. W razie ponownego pojawienia się objawów należy się zgłosić do psychiatry w celu włączenia leczenia. Warto pamiętać, że depresja nawraca w 50% przypadków.
