Choroby somatyczne spowodowanie używaniem alkoholu

dr hab. n. med. Anna Klimkiewicz
Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Klinika Psychomedic w Warszawie

Mimo powszechnego przekonania o dobroczynnym wpływie niewielkich dawek alkoholu na zdrowie, nie ma rzetelnych dowodów potwierdzających tę tezę. Przeprowadzono natomiast setki badań, których wyniki jednoznacznie wskazują na negatywny wpływ picia na właściwie każdy narząd ludzkiego organizmu.

Szacuje się, że nadużywanie alkoholu skraca życie średnio o 16 lat, ponieważ:

  • alkohol powoduje wiele chorób i zmienia ich obraz, stwarzając problemy diagnostyczne,
  • uzależnieni później zgłaszają się do lekarza; często, mimo konieczności, nie podejmują leczenia niebezpiecznych chorób somatycznych; leczą się niesystematycznie,
  • alkohol zmniejsza skuteczność rutynowej terapii wielu chorób,
  • alkohol zwiększa wypadkowość (również ze skutkami śmiertelnymi),
  • ryzyko popełnienia samobójstwa przez osoby uzależnione jest 3–9 razy większe w porównaniu ze stwierdzanym wśród abstynentów,
  • zatrucia alkoholem bywają śmiertelne.

Układ nerwowy

Na układ nerwowy człowieka składa się mózg i przebiegający wewnątrz kręgosłupa rdzeń kręgowy – czyli ośrodkowy układ nerwowy – oraz nerwy obwodowe, czyli wiązki komórek nerwowych przewodzące impulsy pomiędzy mózgiem i resztą ciała. Z uwagi na dużą zawartość tłuszczu w tych obszarach alkohol szczególnie intensywnie się tam gromadzi. Toksyczny wpływ etanolu oraz wynikające z picia niedobory mineralne i witaminowe powodują postępujące uszkodzenie i zaburzenie funkcjonowania tych obszarów. Negatywne konsekwencje długotrwałego picia występują w mniejszym lub większym stopniu u każdej uzależnionej osoby.

Osoby pijące problemowo są obciążone znacznie większym ryzykiem udaru mózgu. Prawdopodobieństwo udaru niedokrwiennego jest u nich 1,6-krotnie większe, a krwotocznego ponad dwukrotnie większe niż u pozostałych. Udar niedokrwienny polega na nagłym odcięciu dopływu krwi do pewnych obszarów mózgu (z powodu zatkania naczynia doprowadzającego), zaś udar krwotoczny – z rozlania się krwi poza naczynie krwionośne.

Ryzyko krwawień rośnie głównie ze względu na większą częstość urazów głowy. Upadki bywają w stanach upojenia wyjątkowo niebezpieczne, ponieważ zatrucie alkoholowe powoduje zaburzenia koordynacji ruchowej oraz wyłącza odruchy odpowiedzialne za minimalizowanie skutków urazu. Osoby trzeźwe, upadając, odruchowo chronią głowę i się podpierają, zmniejszając siłę uderzenia. Upadający człowiek, który jest pod wpływem alkoholu uderza o podłoże bezwładnie, całym ciężarem ciała, zaniedbując ochronę głowy.

Ponadto u osób uzależnionych częściej się obserwuje nieprawidłowe krzepnięcie krwi. Za produkcję tak zwanych czynników krzepnięcia odpowiada wątroba, wrażliwa na uszkodzenie alkoholem. Upośledzenie wydolności tego narządu sprawia, że nie produkuje on właściwej ilości białek, które w normalnych warunkach, w przypadku zranienia naczynia krwionośnego, zamykają je, tworząc skrzep. Każde krwawienie, również do mózgu, przy niesprawnym układzie krzepnięcia trwa dłużej, obejmuje większy obszar i przynosi znacznie więcej nieodwracalnych szkód.

Regularne spożywanie alkoholu powoduje u 30% osób uzależnionych zanik robaka móżdżku. Móżdżek jest częścią mózgowia znajdującą się w tylnej dolnej części czaszki, zaś robak jest jego środkową częścią odpowiedzialną za utrzymywanie równowagi. Charakterystyczny dla osób nadużywających alkoholu niepewny, chwiejny chód z szeroko rozstawionymi stopami (tzw. chód na szerokiej podstawie) jest właśnie objawem postępującego uszkodzenia móżdżku. Inne problemy, to zaburzenia równowagi oraz niezborność ruchów, a także drżenie rąk utrzymujące się nawet w okresie długotrwałej abstynencji. Dochodzi do upośledzenia wykonywania szybkich, skoordynowanych ruchów, a gesty stają się niezgrabne i nadmiernie „zamaszyste”. Mogą się pojawiać problemy z mową w postaci tak zwanej mowy skandowanej, modulacją przypominającej okrzyki.

Nie opracowano metody swoistego i przyczynowego leczenia cierpiących na tę chorobę. Podobnie jak w przypadku zaników korowych, zdolności regeneracji móżdżku pozostają umiarkowane. Zmniejszenie nasilenia objawów jest możliwe pod warunkiem uzupełnia niedoborów mineralnych i witaminowych oraz rygorystycznej abstynencji. Stan zdrowia pacjenta często komplikuje towarzysząca alkoholowemu uszkodzeniu móżdżku polineuropatia obwodowa. Występuje ona u niemal 50% uzależnionych. Im większa jest ilość i częstość spożywanego alkoholu, tym ryzyko zachorowania jest większe. Przyczyn upatruje się w niedoborach niezbędnych składników odżywczych, przede wszystkim witaminy B1. Choroba polega na uszkodzeniu nerwów obwodowych i zaburzeniu przewodzenia przez nie impulsów. Początkowo pojawiają się niewielkie mrowienia i drętwienia w okolicy stóp, w cięższych przypadkach również dłoni. Następnie dołączają się zaburzenia czucia, w tym tzw. czucia głębokiego, czyli świadomości położenia części ciała, gdy wyłączona jest kontrola wzroku. W zaawansowanej postaci polineuropatii pojawiają się dolegliwości bólowe, głównie kończyn dolnych w okolicy stóp i podudzi. Skóra na tym obszarze staje się cieńsza, łatwiej dochodzi do urazów, zranień i rozwoju zakażeń. Uszkodzenie nerwów skutkuje również znacznie nasiloną potliwością okolicy dłoni i stóp.

Leczenie chorych na polineuropatię alkoholową – pod warunkiem zaprzestania picia alkoholu – jest dość skuteczne. W przypadku większości pacjentów regularne przyjmowanie witaminy B1 przynosi znaczną poprawę i ustąpienie większości objawów. Im bardziej zaawansowana i przewlekła jest choroba w momencie rozpoczęcia farmakoterapii, tym rokowanie jest gorsze, dlatego możliwie wczesne włączenie leczenia zwiększa szanse na pełne wyzdrowienie.

Przewód pokarmowy

Wątroba

Metabolizm alkoholu zachodzi przede wszystkim w wątrobie, ze średnią szybkością około 10 g/h. Wypity alkohol jest częściowo rozkładany już w żołądku, jednak większość przyjętej dawki dociera do wątroby, gdzie przy pomocy enzymu – dehydrogenazy alkoholowej – jest przetwarzany do aldehydu octowego. Powstały aldehyd jest natomiast metabolizowany przez kolejny enzym – dehydrogenazę aldehydową – do kwasu octowego, z którego ostatecznie powstaje obojętny dla organizmu dwutlenek węgla i woda (patrz schemat).

alkohol etylowy

dehydrogenaza alkoholowa

aldehyd octowy

dehydrogenaza aldehydowa

kwas octowy
CO2 + H2O

Aby oszacować, w uproszczony sposób, stężenie alkoholu we krwi po spożyciu znanej jego ilości: mnożymy masę ciała przez 70% w przypadku mężczyzn i 60% w przypadku kobiet, otrzymując masę płynów ustrojowych. Liczbę promili alkoholu we krwi obliczamy dzieląc ilość spożytego alkoholu (w gramach) przez ilość płynów ustrojowych:

liczba promili = ilość spożytego alkoholu (g) 70/60% x masa ciała

Przygotowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) „Alkoholowe liczydełko” pozwala na dokonanie znacznie dokładniejszych obliczeń.

Ponieważ to wątroba jest zaangażowana w najwyższym stopniu w gospodarkę alkoholem, jest również głównym narządem, w którym zachodzą negatywne zmiany w wyniku picia. Stłuszczenie wątroby rozwija się u niemal wszystkich osób uzależnionych (90–100%), a współistniejąca otyłość dodatkowo zwiększa to ryzyko. U kobiet choroba rozwija się i postępuje szybciej niż u mężczyzn. Zwykle, jeśli funkcja narządu nie jest zaburzona, poza powiększeniem wątroby stwierdzanym w badaniu przedmiotowym lub ultrasonograficznym (USG) ma ona przebieg bezobjawowy. Wiadomo jednak, że dochodzi wtedy do powstawania toksycznych lipidów (tłuszczów), które docierają do mózgu i uszkadzają tam komórki nerwowe, co powoduje pogorszenie funkcji intelektualnych.

U 30% osób pijących intensywnie alkohol rozwija się marskość wątroby. Jest to postępująca, nieodwracalna i nieuleczalna choroba prowadząca do niewydolności tego narządu. Dochodzi wówczas do postępującego zatrucia całego organizmu substancjami, które u zdrowych osób są „zagospodarowywane i unieszkodliwiane”. Kontynuowanie spożywania alkoholu i narastanie objawów powoduje kolejne powikłania w postaci żylaków przełyku, nieprawidłowego krzepnięcia krwi, uszkodzenia mózgu toksynami – czyli tak zwanej encefalopatii wątrobowej. Wyłączenie pracy wątroby, nazywanej głównym laboratorium organizmu, prowadzi nieuchronnie do śmierci chorego, a 60% pacjentów umiera w ciągu czterech lat od ustalenia rozpoznania. W zasadzie jedyną metodą leczenia pozostaje wówczas przeszczep wątroby. Piwo, niesłusznie wyłączane przez niektórych z grupy napojów alkoholowych, wydaje się szczególnie sprzyjać rozwojowi marskości.

Przełyk

Intensywne picie alkoholu powoduje spustoszenie w całym przewodzie pokarmowym. Prowadzi do zapalenia błony śluzowej przełyku i pośrednio – jako powikłanie marskości wątroby – powstania żylaków tego narządu. Szerokie, przepełnione krwią żyły łatwo pękają, powodując bardzo niebezpieczne krwawienia. Szacuje się, że w wyniku pierwszego w życiu krwawienia z żylaków przełyku ginie ponad 1/4 chorych, a w przypadku nawrotu – nawet połowa z nich.

Osoby uzależnione od alkoholu, a zwłaszcza palące papierosy, są obciążone dużym ryzykiem rozwoju raka przełyku. Jest to szczególnie niebezpieczna choroba. Objawy pojawiają się w bardzo zaawansowanym stadium choroby, a rokowanie jest bardzo niekorzystne. W ciągu pięciu lat od rozpoznania, mimo właściwego leczenia umiera 80% pacjentów.

Żołądek

Osoby uzależnione od alkoholu znacznie częściej chorują na zapalenie błony śluzowej żołądka i chorobę wrzodową. Kwaśna treść obecna w żołądku może, w przypadku braku odpowiedniej ochrony, uszkadzać jego wnętrze. Zdrowy narząd dysponuje mechanizmami obronnymi, zapobiegającymi jego zniszczeniu przez wydzielany kwas solny. Alkohol osłabia tę barierę, a dodatkowo stymuluje wydzielanie kwasu. Choroba wrzodowa powstaje w wyniku postępującego uszkodzenia błony śluzowej żołądka i wiąże się ze znacznymi dolegliwościami bólowymi, a także zwiększonym ryzykiem rozwoju raka tego narządu.

Ponadto, zmniejsza się napięcie jednego z mięśni przewodu pokarmowego – dolnego zwieracza przełyku, co prowadzi do cofania się żrącej treści żołądkowej do przełyku, powodując uszkodzenie jego błony śluzowej i zgagę. U zdrowych osób ten prawidłowo funkcjonujący mięsień odpowiada za właściwy kierunek przemieszczania się treści pokarmowej (z przełyku do żołądka) i zapobiega jej przesuwaniu w przeciwnym kierunku.

Regularne spożywanie dużych ilości alkoholu sprawia również, iż większe jest ryzyko krwawienia z żołądka, a nawet perforacji – czyli powstania otworu w jego ścianie. Perforacja wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej i zamknięcia powstałego ubytku. Wylewanie się kwaśnej i żrącej treści żołądkowej do jamy brzusznej powoduje ogromne spustoszenia i grozi poważnymi powikłaniami – również śmiertelnymi, ponadto chorobie tej towarzyszy ogromny ból.

Trzustka

Spożywanie alkoholu jest jedną z głównych przyczyn ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki. Choroba ta objawia się silnym bólem nadbrzusza i upośledzeniem działania uszkodzonego narządu. W przypadku szczególnie niekorzystnego przebiegu nierzadko kończy się śmiercią, mimo wdrożenia intensywnego leczenia. Śmiertelność w ostrym zapaleniu trzustki szacuje się na około 15%.

Podstawową funkcją, jaką spełnia trzustka, jest produkcja enzymów służących do trawienia pokarmu oraz wydzielanie insuliny – czyli hormonu regulującego stężenie glukozy we krwi. Jeżeli zostanie uszkodzona większa część tego narządu, dochodzi do nieprawidłowego trawienia i przyswajania substancji odżywczych z przewodu pokarmowego, w tym witamin i składników mineralnych. Ponadto z powodu upośledzenia produkcji insuliny następuje niekontrolowane zwiększenie stężenia glukozy we krwi i rozwija się cukrzyca.

W zniszczonej alkoholem trzustce znacznie częściej dochodzi również do rozwoju raka, który jest chorobą o szczególnie niekorzystnym rokowaniu. Objawy pojawiają się w bardzo zaawansowanym stadium, co utrudnia wczesne rozpoznanie, a w ciągu pięciu lat od rozpoznania umiera, mimo leczenia, 95% chorych.

Serce

Szacuje się, że 45% przypadków kardiomiopatii rozstrzeniowej wynika z nadużywania alkoholu. Jest to ciężka i bardzo trudna do leczenia choroba mięśnia sercowego, która powoduje jego nieprawidłowe kurczenie się i w dużym stopniu upośledza pompowanie krwi. Niewydolność krążenia, będąca następstwem tej postaci kardiomiopatii, powoduje, iż 1/5 pacjentów cierpiących na tę chorobę umiera w ciągu pięciu lat od rozpoznania. Jedynym sposobem istotnej poprawy rokowania jest zaprzestanie picia alkoholu.

Kolejnym problemem wynikającym z nadużywania alkoholu są zaburzenia rytmu serca. U zdrowych osób serce kurczy się regularnie, zwykle ze średnią częstością 60–90 uderzeń na minutę. Trujący wpływ etanolu, a także wynikające z picia niedobory potasu, magnezu i wapnia we krwi sprawiają, że praca serca jest nieregularna, a poszczególne jego części (przedsionki i komory), w przebiegu migotania przedsionków kurczą się w sposób nieskoordynowany. To sprawia, ze serce pracuje mniej wydolnie. Spożywanie alkoholu wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego. Już wypijanie powyżej 20 g czystego etanolu dziennie powoduje zwiększenie zagrożenia rozwoju tej choroby.

Zaburzenia hormonalne

Nadużywanie alkoholu może prowadzić do wielu zaburzeń hormonalnych. Toksyczne działanie etanolu powoduje uszkodzenie jąder, impotencję, utratę libido, zaś u kobiet prowadzi do zaburzeń miesiączkowania i owulacji. Ponadto u osób uzależnionych częściej stwierdza się zahamowanie funkcji tarczycy i jej niedoczynność objawiającą się spowolnieniem, zwiększeniem masy ciała, nietolerancją zimna, zaparciami i zwolnieniem pracy serca.

Z powodu częściej występującej osteopenii, czyli mniejszej gęstości i mineralizacji kości, ryzyko złamań jest w populacji osób nadmiernie pijących większe. Dodatkowo, sprzyjając hiperkortyzolemii, alkohol zmniejsza wytrzymałość i twardość tkanki kostnej. Hyperkortyzolemia, nazywana w tym przypadku rzekomym zespołem Cushinga, wynika z nadmiernej produkcji kortyzolu przez nadnercza, a nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby mogą dodatkowo pogłębiać ten stan. Objawami towarzyszącymi zwiększonemu stężeniu tego hormonu we krwi są: nadciśnienie tętnicze, otyłość centralna (odkładanie tkanki tłuszczowej głównie w okolicy tułowia i twarzy), zmniejszona odporność na zakażenia, kamica nerkowa i zaburzenia gojenia się ran.

Zaburzenia hematologiczne

Alkohol powoduje zaburzenia funkcji szpiku kostnego, w którym powstają komórki krwi, a także skraca ich życie i upośledza funkcje. Niedokrwistość (anemia) jest powszechna u osób uzależnionych i powoduje osłabienie, zmniejszenie wydolności organizmu i tolerancji wysiłku. Ponadto zwiększa ryzyko zawału sercaudaru mózgu poprzez upośledzenie transportu tlenu do narządów.

Niedobór płytek krwi – małopłytkowość – odpowiedzialnych za jej krzepnięcie, powoduje występowanie i przedłużanie się krwawień, a także pojawianie się wybroczyn na skórze.

Zaburzenia odporności

Nadużywanie alkoholu sprzyja występowaniu rozmaitych zakażeń. Z powodu wyniszczenia organizmu i częstej obecności chorób współistniejących układ odpornościowy osób uzależnionych nie funkcjonuje prawidłowo. Częściej obserwuje się u nich zapalenie płuc, gruźlicę, wirusowe zapalenia wątroby, a także choroby autoimmunologiczne, czyli wynikające z agresji układu odpornościowego na własny organizm, z których najczęstsza jest łuszczyca.

Nowotwory

Nadużywanie alkoholu jest czynnikiem ryzyka rozwoju raka:

  • języka,
  • krtani,
  • gardła,
  • piersi,
  • przełyku,
  • jelita grubego i odbytnicy.

25.05.2021
Zobacz także
  • Łuszczyca
  • Bezpieczne picie alkoholu
  • Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
  • Przewlekłe zapalenie trzustki
  • Ostre zapalenie trzustki
  • Marskość wątroby
  • Alkoholowe choroby wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta